Tilrettelegging for vidareutvikling av marin sektor i distrikta

Takk for invitasjonen til Nordmørskonferansen 2010. For ein fiskeripolitikar er det alltid nyttig og lærerikt å gjeste kystsamfunn. Næringslivet her langs Nordmørskysten har ei imponerande bredde å vise til, anten vi no snakkar om den marine eller den maritime næringa. Kysten og havet er fellesnemnaren.

Fiskeri- og kystdepartementet er eit mangslungent departement med ansvar for mange sentrale og viktige kystrelaterte oppgåver. Det kan dreie seg om regulering av fiske og havbruk, fastsetjing av seilingsfarleier for skipsfarten, ansvar for merking av skjer og grunnar, samt slepebåt- og oljevernberedskap.

Fiskeri- og kystdepartementet kan, alt avhengig av innfallsvinkelen, sjåast som eit næringsutviklingsdepartement, som eit matdepartement, eit forskingsdepartement eller også som eit miljødepartement. Sånn sett er arbeidet vårt med på å prege både kvardagen og framtida for enkeltpersonar så vel som næringslivet og lokalsamfunn. Det gir oss eit stort ansvar og det stiller krav til oss, både på kort og lang sikt.

Utviklinga den siste tid har tydeleg demonstrert at det også er andre krefter som styrer utviklinga og som det er vanskeleg å tøyle. Eg tenkjer sjølvsagt på dei ringverknadene av den internasjonale finanskrisa deler av norsk næringsliv no slit med. Eg kunne brukt resten av den tilmålte tida mi, og vel så det, på å skildre kva regjeringa har gjort for å hjelpe næringslivet i dette høvet. Eg lar det liggje i dag.

Eg vil likevel understreke at departementet og regjeringa si rettesnor bak dei tiltaka som er introdusert for fiskerinæringa har vore å hjelpe til slik at fiske i 2010 kan bli avvikla så nær eit normalår som muleg.

Vi har ein positiv utvikling for dei aller fleste av dei kommersielt viktige fiskebestandane våre. Dette gir grunnlag for ein viss auke i enkelte kvotar. Samstundes er det viktig å ha klart for seg at vi neppe kan forvente omfattande auke i kvotane i framtida. Skal vi auke verdiskapinga og lønnsemda er det difor viktig at det blir utvikla nye produkt og prosessar som gir oss meir igjen for kvar kilo fisk vi hentar opp frå sjø og merd.

Auka satsing på innovasjon og auka kontakt med - og kunnskap om - marknaden vil vere viktig. Ei kompetansekrevjande og innovativ næring vil også vere meir attraktiv og lettare tiltrekkje seg dei kloke haua og dei flinke hendene.

Ei slik utvikling vil styrkje næringa sitt omdømme og status og styrkje rekrutteringa. Frå departementet si side har vi utvikla ordningar som gjer det lettare for unge fiskarar å etablere seg med eige fartøy - gjennom tildeling av nye deltakartilgangar og etableringsstipend. Samtidig har vi løyvt nesten 11 millionar kroner til eit treårig prosjekt - Sett Sjøbein prosjektet - for å stimulere ungdomen si interesse for å satse på ei marin utdanning.

Ein stor del av norsk sjømateksport er råvarer og halvfabrikata. Eksporten av ubearbeida heil torsk aukar urovekkjande, for å nemna eit eksempel. Mange har spurt kvifor foredling er viktig når vi lenge har tent gode pengar på å vere råvareleverandør til fiskeindustrien i andre land. Eitt svar er at vi må ha fleire bein å stå på.

Ordførarar i kommunar som set av areal til oppdrett vil at dette skal generere busetnad og verdiskaping lokalt. Når vi eksporterer råvarer går vi glipp av arbeidsplassar, marknadskunnskap og marknadstilknytning.

I sin tale på Sjømatdagane i Hell tidlegare denne månad stilte statsråden spørsmål ved kvifor vi ikkje har den fremste fiskeindustrien i verda? Vi har ein unik tilgang på råstoff av særs høg kvalitet. Sjølv om vi har eit høgt kostnadsnivå så har vi likevel fått ein konkurransedyktig olje- og verftsindustri.

Fiskeri- og kystdepartementet har innleia arbeidet med ein analyse av innovasjon og nyskaping i norsk fiskeindustri. Vi reknar med at analysen skal vere ferdig før sommaren. Målet er å kome fram til tiltak som skal auke innovasjonstakten og betre lønnsemda i industrien. 

Regjeringa sitt overordna mål er at all hausting av dei marine ressursane skal skje innafor berekraftige rammer. Difor er det no vedtatt ei havressurslov med eit forvaltningsprinsipp som pålegg oss å følgje dette opp i praksis.

Eit berekraftig fiske inneber at vi haustar av det overskotet som bestanden til ein kvar tid kan tilby oss – utan at det fører med seg fare for at rekrutteringa til bestanden skal svikte. Om vi makter å gjere dette over tid, vil den samla avkastninga frå bestandane auke. Samstundes gir det auka stabilitet for næringa.

Eit viktig verktøy er gode og konkrete forvaltningsplanar for kvar bestand. Departementet vil om ikkje lang tid fastsetje eit rammeverk for korleis framtidas forvaltningsplanar skal utformast. Dette for at forvaltninga av enkeltbestandar på best muleg vis tek omsyn til heile økosystemet. Det er kunnskapen og uvissa kring naturlige endringar i framtida som set grensar for kor presist vi kan forvalte.

For best muleg å sikre ei heilskapleg forvaltning er det og laga forvaltningsplanar for havområda.
• Planen for Barentshavet/Lofoten skal reviderast i år.
• Planen for Norskehavet kom i fjor, og nå tek arbeidet med
• planen for Nordsjøen/Skagerrak til.
Desse planane skal ta høgde for all aktivitet i området, ikkje berre fiskeria.

Det ligg bokstavlig talt eit hav av moglegheiter i marin sektor.
Sjå berre på den fantastiske utviklinga havbruksnæringa har hatt. For eit par generasjonar sidan eksisterte ikkje den næringa her til lands og no - eller rettare i 2009 - vart det eksportert for heile 26 milliardar kronar.

Torsk, kveite og hummar er nye artar i oppdrett, rett nok i ein tidleg oppstartfase, og med store utfordringar. Men utfordringar var det og mange av etter kvart som laks- og aureproduksjonen stadig voks. Gjennom samarbeid og ein omfattande forskingsinnsats har vi klart å meistre dei utfordringane næringa har møtt.

Som alle som liker å ferdast i fjellet veit, så er det å ha nådd ein topp ofte ein mellombels siger. Det kjem som regel nye toppar og utfordringar som kan vise seg å bli vel så krevjande som dei ein nett har lagt bak seg. Men det stoppar oss ikkje - så også i oppdrett.

Og, ein ting til. I dag har vi neppe oversikt over kva juveler havet skjuler, kva mulegheiter det ligg i bioteknologi og i bioprospektering. Vi har fått nokre verksemder som har lukkast med utvikling av heilt nye produkt basert på marint råstoff, men det må fortsatt vere mykje å hente.

Av oppdrett innanfor marine artar er det torskeopprett som har kome lengst. Sjølv om torskeoppdrettet no er inne i ei vanskeleg tid, står dei langsiktige måla for regjeringa si satsing fast. Dette kjem fram i regjeringa sin strategi for eit berekraftig framtidsretta  torskeoppdrett som vart lansert i februar i fjor.

Villfisknæringa og torskeoppdrettsnæringa bør stå saman i konkurransen ved at oppdrettsnæringa tilbyr produkta sine når tilgangen på villfisk er minst. Volumet av oppdrettstorsk vil i overskodeleg framtid vere lite. Men, torsk i oppdrett vil gradvis kunne bli eit viktig supplement til villtorsken. Den kan gjera det muleg å tilby europeiske konsumentar fersk torsk gjennom heile året.

Å sikre ei berekraftig havbruksnæring blir høgt prioritert av regjeringa. Det er i så måte akkurat som i forvaltninga av villfisken. I Soria Moria II heiter det at:
Det skal legges til rette for videre vekst i havbruksnæringen innenfor bærekraftige rammer. Strategien for bærekraftig havbruk skal legges til grunn.
Målet er at havbruksnæringa skal kunne vekse og verte driven utan at ho påfører miljøet rundt uakseptable skadeverknader.

Våren 2009 lanserte regjeringa sin strategi for ei berekraftig havbruksnæring. I strategien tek vi utgangspunkt i fem hovudområde der havbruksnæringa påverkar miljøet. Desse er:
• genetisk påverknad og rømming,
• forureining og utslepp,
• sjukdom (medrekna lakselus),
• arealbruk, og
• fôrressursar.

Det er viktig å følgje opp tiltaka i strategien. Vi er allereie godt i gang, og vil prioritere oppfølginga av strategien høgt i tida som kjem. Og la meg seie det klart: miljømessig berekraft er ein føresetnad for langsiktig utvikling av havbruksnæringa.

No er lakselus og rømming to av dei alvorlegaste problema havbruksnæringa har. Dei siste åra har dei innrapporterte rømmingstala vist ein betydeleg nedgang. Dette er positivt, men enkelt sagt skal oppdrettsfisken vere inne i merden, ikkje utanfor. Og no har også nedgangen i rømmingstala stansa opp!

Det har vore urovekkande å følgje med på lusetala fram til årsskiftet  – dei har vore alt for høge! Det er ansvaret til næringa å halde seg innanfor myndigheitene sine tiltaksgrenser.
 
Sjølv om lakselusesituasjonen har vore alvorleg, har eg tru på at næringa får situasjonen under kontroll. Næringa har signalisert tydeleg at ho tek situasjonen alvorleg, og at tiltak blir sette i verk.

Akvakulturlova slår fast det ikkje kan tildelast løyve til oppdrett i strid med kommunale arealplanar eller vernetiltak som er vedtekne. Kommunen har gjennom arbeidet med bindande kystsoneplanar såleis ei hovudrolle i kystsona.  Vi finn mange kryssande interesser her: fiskeri, havbruk, skipsfart, turisme og friluftsliv for å nemne nokre.

I enkelte område har konfliktnivået mellom interessene auka. Det er difor viktig at kommunane er seg denne hovudrolla bevisst. Gode kystsoneplanar bidreg til å dempe konfliktnivået, og kan leggje til rette for vidareutvikling av marin sektor langs kysten.

Eg må og nemne petroleumsverksemda og dei problema denne verksemda tidvis skapar for fiskaren.  Medan fiskaren har ei lang, lang tradisjon for sitt virke på havet så er petroleumsverksemda mest som ein nykomling å rekne, med sine 40 år i norske farvatn. Der fiskaren før rådde grunnen åleine har han no fått ein mektig konkurrent.

Ei boreplattform eller ein fast installasjon kan nok fiskaren hanskas med. Vanskelegare er det med dei seismiske undersøkingane. Sjølv om det er ein forbigåande aktivitet, så er den plasskrevjande.

Men, oljenæringa har og sin rett til å vere på havet, det har mellom anna Stortinget fastslått. Difor er det viktig med ein god dialog mellom dei to næringane og ikkje minst at dei respekterar kvarandre. Dei fleste problema knytt til mulege konfliktar mellom dei seismiske undersøkingane og fiskeria trur eg vil bli løyst innan ei ny seismikksesong tek til.

Vindkraftnæringa er ein forholdsvis ny aktør i konkurransen om bruk av kystsona. Mange er positive til vindkraft, så lenge ein ikkje ser kvar den kjem frå. Derfor har blikket retta seg mot havet som ein eigna stad for utbygging av vindkraftanlegg.

Førebels har vi ikkje lovgrunnlag for å etablere slike anlegg utanfor grunnlinjene. Den nye lova om fornybar energiproduksjon til havs, havenergilova, skal behandlast av Stortinget i mars, og lova vil venteleg tre i kraft frå 1. juli i år.

Vindkraftanlegg vil leggje beslag på store areal, langt meir enn petroleumsinstallasjonar. Dette vil kunne få store konsekvensar for både fiskeri og skipsfart.

Regjeringa har satt i gang eit arbeid for ei fyrste grovsortering av kva areal som kan vere aktuelle for ei strategisk konsekvensutgreiing og deretter eventuell vindkraftutbygging. Ei arbeidsgruppe skal levere innstillinga si innan 15. oktober i år.

Fiskeri- og kystdepartementet har lansert ein strategi for kystbasert reiseliv. Vi ser eit vekstpotensial dersom samarbeidet mellom marin sektor og reiselivet blir styrkt og gjort meir funksjonelt.

I år har departementet satt av 3 500 tonn torsk som skal dekke turistfiske. Det er mykje uvisse knytta til turist- og rekreasjonsfiske, ikkje minst er vi usikre på omfanget. Vi legg avgjerande vekt på ei berekraftig bestandsforvaltning og det gjer det naudsynt også å få oversikt over dette fiske. Det må bli lagt inn i prognosane havforskarane legg til grunn i sitt bestandsestimeringsarbeid.

Eg starta mitt innlegg med å vise til bredda i marin og maritim sektor her på Nordmørskysten. Regionen har ei omfattande og kraftfull marin og maritim næringsklyngje som er internasjonalt orientert. Klyngja er tradisjonsberande og innovativ - her finn vi både tradisjonell produksjon og moderne bioteknologiske verksemder.

Den innovative evna og kompetansen ligg, etter det eg forstår, hovudsakleg i bedriftene. Nordmørskysten er ein liten region og verda - eller rettare marknaden - er stor. Og Noreg er eit lite land i verda. Eit sterkt samarbeid mellom bedrifter, og mellom bedrifter og offentlege myndigheiter, både regionalt og nasjonalt, vil gi gevinstar. Om ikkje i dag så litt lengre fram i tid. Og, eit slikt samarbeid har vi tradisjonar for her til lands.