3 Statens pensjonsfond

Lov om Statens pensjonsfond tok til å gjelde 1. januar 2006. Same dato vart Statens pensjonsfond skipa som overbygning over det som før var Statens petroleumsfond og Folketrygdfondet. Desse to fonda skifta samstundes namn til høvesvis Statens pensjonsfond utland (SPU) og Statens pensjonsfond Noreg (SPN). Verksemda i fonda er vidareført under den nye overbygningen. Tabell 3.1 syner at samla verdi av dei to fonda var 8 482,6 mrd. kroner ved utgangen av 2018, tilsvarande ein minke på 241,7 mrd. kroner frå utgangen av 2017. Kapitalen i fonda vert teken med i kapitalrekneskapen i kontogruppe 61 Spesielle fond og forsikringar.

3.1 Statens pensjonsfond utland

Inntektene og utgiftene i SPU er definerte i lov 21. desember 2005 nr. 123 om Statens pensjonsfond. Inntektene i 2018 er summen av statens netto kontantstraum frå petroleumsverksemda, netto finanstransaksjonar (medrekna ev. kjøp og sal av aksjar i Statoil ASA1), og avkastninga av fondets investeringar. Utgiftene i fondet er ei årleg overføring frå fondet til statskassa etter vedtak i Stortinget.2 Med utgangspunkt i innstillinga frå finanskomiteen om handsaminga av tidlegare lov om Statens petroleumsfond vart det etablert som praksis at overføringa svarer til det oljekorrigerte underskotet i statsbudsjettet. Overføringa frå SPU til statsbudsjettet over kapittel 5800 vert rekneskapsført i samsvar med stortingsvedtaket i nysaldert budsjett. Etter handlingsregelen for budsjettpolitikken skal det strukturelle, oljekorrigerte underskotet over tid svare til venta realavkastning av SPU.

SPU vert forvalta som eit kroneinnskot i Noregs Bank og er ein del av balansen i rekneskapen til banken. Kroneinnskotet har same verdi som banken sin særskilde portefølje av utanlandske eigedelar tilknytt SPU. Rekneskapen for kroneinnskotet vert såleis ført etter dei same retningslinene som rekneskapen elles i Noregs Bank. Rekneskapen er ført etter IFRS. Det stortingsoppnemnde representantskapet skal etter sentralbanklova føre tilsyn med drifta av banken, medrekna kapitalforvaltninga. Representantskapet peikar ut ekstern revisor for Noregs Bank.

Tabell 3.3 nedanfor syner eit resultatoppsett for SPU med resultatelement som følgjer av lov om Statens pensjonsfond. Tabell 3.4 syner balansen til fondet. I tabell 3.2 er dei månadlege kontantoverføringane frå fondet til statskassa spesifiserte.

Resultatoppsettet i tabell 3.3 syner ein netto minke i verdiane i SPU på 240,7 mrd. kroner i 2018. Netto kontantstraum frå statens petroleumsverksemd var på 251,0 mrd. kroner. Etter vedtak i nysaldert budsjett 2018 vart det overført 225,5 mrd. kroner frå SPU til statsbudsjettet. Staten hadde i 2018 ikkje netto finanstransaksjonar3, jf. lov om Statens pensjonsfond § 3. Avkastninga av plasseringane til fondet var -266,1 mrd. kroner, jf. Noregs Banks årsmelding om SPU. Av dette kjem til saman 217,2 mrd. kroner4 frå renter, utbyte, og netto andre postar inkludert skattekostnad, med frådrag for forvaltningskostnader, medan 174,9 mrd. kroner kjem frå netto realiserte vinstar/tap på verdipapir og -881,8 mrd. kroner kjem frå netto urealiserte vinstar/tap på verdipapir. Valutakursreguleringar førte til ei auke i verdien av fondet målt i norske kroner svarande til 223,6 mrd. kroner som følgje av svekka kronekurs i 2018. Noregs Banks årsmelding om SPU syner eit negativt resultat frå forvaltning på 485,2 mrd. kroner, før valutakursregulering og forvaltningskostnader (jf. spesifikasjon i tabell 3.3, note 4).

Kontantstraumen frå petroleumsverksemda medrekna eventuelle finanstransaksjonar i samband med at staten har kjøpt eller selt aksjar i Statoil ASA, og med frådrag for overføringa til statsbudsjettet, utgjer netto avsetjing til fondet i statsbudsjettet. For 2018 er netto avsetjing 25,4 mrd. kroner.5 Kontantoverføringane mellom statskassa og fondet gjennom året vert fastlagde ut frå ein prognose for netto avsetjing der ein òg tek omsyn til om det vart overført for mykje eller for lite året før. Dei månadlege kontantoverføringane og samanhengen med netto avsetjing til SPU kjem fram i tabell 3.2.

Samla verdi av fondet ved utgangen av 2018 er bokført til 8 243,4 mrd. kroner i kapitalrekneskapen. Dette svarar til marknadsverdien av fondet på 8 251,4 mrd. kroner og mellomrekninga på 8,0 mrd. kroner i favør av statskassa. Balansen i SPU er nærare spesifisert i tabell 3.4, der bruttotal for balansen til fondet òg kjem fram.

Kapitalen i SPU er plassert i renteberande verdipapir, i aksjar noterte på børs og i eigedom. Noregs Bank forvaltar SPU på oppdrag frå Finansdepartementet. Finansdepartementet har i mandatet for fondet definert nærare innretting for forvaltninga. Samansetjinga av referanseindeksen for fondet er nærare omtalt i Meld. St. 20 (2018–2019) Statens pensjonsfond 2019.

Den 27. februar 2019 offentleggjorde Noregs Bank årsmeldinga for forvaltninga av SPU.

Årsmeldinga til Noregs Bank gjer greie for korleis den særskilde porteføljen av utanlandske verdipapir i SPU, som svarar til verdien av innskotet i Noregs Bank, vart forvalta i 2018. I samsvar med forskrift om årsrekneskap m.m. gjeldande frå 2011 følgjer Noregs Bank dei internasjonale rekneskapsstandardane IFRS i rekneskapsrapporteringa.6 Årsmeldinga syner at den bokførte verdien av den særskilde porteføljen var 8 251,4 mrd. kroner ved utgangen av 2018. Avkastninga av dei utanlandske investeringane i fondet vart på -6,1 prosent for heile 2018 målt i valutakorga til fondet. Valutakorga er ei vekta samansetjing av valutaene i referanseindeksane for aksjar og obligasjonar. Når ein fordeler avkastninga på aksje-, obligasjons- og eigedomsporteføljane, ser ein at aksjeinvesteringane gav ei avkastning på -9,5 prosent, obligasjonsinvesteringane gav 0,6 prosent og eigedomsinvesteringane 7,5 prosent.

Verdien av den norske krona svekka seg i 2018 mot fleire av valutaene fondet er investert i. Isolert sett vart verdien av fondet målt i norske kroner 223,6 mrd. kroner høgare som følgje av dette. Det er avkastninga i utanlandsk valuta som er relevant når ein skal vurdere utviklinga i den internasjonale kjøpekrafta til fondet.

Dei samla kostnadene til forvaltninga vert dekte av avkastninga i fondet i samsvar med mandatet for Noregs Bank si forvaltning av SPU. For 2018 utgjorde dei samla kostnadene for SPU 0,05 prosent av gjennomsnittleg forvalta kapital. Avkastningsavhengige honorar til eksterne forvaltarar er rekna med, og kom på 673 mill. kroner i 2018 mot 924 mill. kroner i 2017. Til saman utgjorde forvaltningskostnadene til Noregs Bank 4 544 mill. kroner i 2018, mot 4 728 mill. kroner i 2017. Forvaltningskostnadene er nærare spesifiserte i note 11 i Noreg Bank si årsmelding om SPU for 2018, og kostnadsutviklinga er nærare omtalt i Meld. St. 20 (2018–2019).

Årsmeldinga til Noregs Bank er uprenta vedlegg til Meld. St. 20 (2018–2019).

Note 1 Inntekter frå netto kontantstraum

Netto kontantstraum frå petroleumsverksemda vert overført til SPU over kapittel 2800, post 50 i statsbudsjettet. Netto kontantstraum utgjer desse postane i statsbudsjettet (tal i mill. kroner):

Note 2 Inntekt frå netto finanstransaksjonar

Det har ikkje vore finanstransaksjonar som påverkar resultatoppsettet for SPU i 2017 eller 2018. Statoil ASA innførte i 2016 eit toårig utbyteprogram som gav aksjeeigarane valet mellom å få utbyte (heilt eller delvis) i kontantar eller i aksjar. Staten deltok i programmet ut frå føresetnaden om at eigarandelen skulle haldast konstant på 67 prosent. Dette vart gjort ved at staten teikna seg for sin del aksjar som dei andre aksjonærane hadde valt. Dette innebar at staten sitt kontantutbyte vart redusert i den perioden som utbyteprogrammet heldt fram. Det er i avviklingsåret 2018 rekneskapsført 1,8 mrd. kroner i utbyteaksjar på høvesvis inntektskapittel 4811, post 96 og utgiftskapittel 1811, post 96 som speglar verdien av utbyteaksjane, slik at netto finanstransaksjonar er null. I 2017 utgjorde utbyteaksjane 7,5 mrd. kroner.

Note 3 Utgift ved overføring til statsbudsjettet

Overføringa frå SPU til statskassa vert fastsett i samband med stortingshandsaminga av nysaldert budsjett i desember og ført til inntekt over kapittel 5800, post 50 (tal i mill. kroner):

Note 4 Inntekter frå avkastning av fondet

Noregs Banks resultatrekneskap for SPU (tal i mill. kroner):

Summen av renteinntekter (75,9 mrd. kroner), aksjeutbyte (147,6 mrd. kroner) og netto andre postar inkludert skattekostnad (-1,8 mrd. kroner), med frådrag av forvaltningskostnader (4,5 mrd. kroner) utgjer 217,2 mrd. kroner og inngår i statens samla overskot, jf. tabell 1.4 i kapittel 1.

¹⁾ Talet inkluderer renter og utbyte som ikkje er fordelte.

3.2 Statens pensjonsfond Noreg

Folketrygdfondet forvaltar Statens pensjonsfond Noreg (SPN) på oppdrag frå Finansdepartementet.

Folketrygdfondet offentleggjorde 28. februar 2019 årsmeldinga for forvaltninga av SPN i 2018.

Aksje- og obligasjonsplasseringane vert førte til marknadsverdi i Folketrygdfondet sitt rekneskapsoppsett for SPN, jf. tabell 3.6 Hovudtal i balansen for SPN. Eigenkapitalen i SPN var ved utgangen av 2018 239,2 mrd. kroner, mot 240,2 mrd. kroner året før. I årsmeldinga til Folketrygdfondet vert dei ulike eigedels- og gjeldspostane fordelte til høvesvis aksjeporteføljen og renteporteføljen. Sjå note 5 Porteføljeområde i Folketrygdfondet sin rekneskap for SPN. Fordelinga syner at bokført verdi av SPUs aksjeportefølje ved utgangen av 2018 var 141,1 mrd. kroner, og bokført verdi av renteporteføljen var 98,1 mrd. kroner. Tilsvarande tal for 2017 var høvesvis 155,0 mrd. kroner og 85,2 mrd. kroner.

I 2018 syner resultatet til SPN eit underskot på 1,0 mrd. kroner, jf. tabell 3.5 nedanfor.7 Renteinntekter utgjorde 2,4 mrd. kroner, medan utbyte frå selskap i porteføljen utgjorde 5,7 mrd. kroner. Verdipapirtapa var på 8,8 mrd. kroner, med 8,4 mrd. kroner i tap på eigenkapitalplasseringar, 0,6 mrd. kroner i tap på renteplasseringar og 0,2 mrd. kroner i vinst på finansielle derivat. Netto andre inntekter var på minus 0,1 mrd. kroner. Samla forvaltningskostnader var 159 mill. kroner, som er 0,07 prosent av gjennomsnittleg forvalta kapital i 2018. Forvaltningskostnadene er kostnadene til Folketrygdfondet si forvaltning av fondet. Dette er nærare omtalt i årsmeldinga til Folketrygdfondet og i Meld St. 20 (2018–2019).

Årsmeldinga til Folketrygdfondet gjer greie for korleis porteføljen av verdipapir i SPN vart forvalta i 2018. Avkastninga av fondet i 2018 var på -0,4 prosent. Avkastninga av plasseringane i renteinstrument var på 1,7 prosent, medan avkastninga av aksjar var på -1,8 prosent.

Folketrygdfondet si forvaltning av SPN vart i 2018 revidert av revisjonsselskapet KPMG, som er oppnemnt av Finansdepartementet.