5 Endringar i folketrygdlova

5.1 Endringar i oppteningsperioden for rett til dagpengar under arbeidsløyse – folketrygdlova §§ 4-4, 4-11 og 4-15

5.1.1 Innleiing og bakgrunn

Departementet foreslår å endre reglane som gjer det mogleg å tene opp rett til dagpengar på grunnlag av inntekt som ligg lengre tilbake enn det sist avslutta kalenderåret, jf. folketrygdlova § 4-4. Samstundes foreslår departementet at sjukepengar etter folketrygdlova kapittel 8 og pleiepengar m.m. etter folketrygdlova kapittel 9 skal telje med i den inntekta som gir rett til dagpengar. Oppteningsperioden for den inntekta som ligg til grunn for berekninga av dagpengane, jf. folketrygdlova § 4-11, blir endra tilsvarande.

For å få rett til dagpengar må søkjaren ha hatt ei brutto arbeidsinntekt det sist avslutta kalenderåret før søknadstidspunktet på minst 1,5 gonger grunnbeløpet i folketrygda (G), eller minst 3G dei siste tre avslutta kalenderåra, jf. folketrygdlova § 4-4. Saman med inntekt som arbeidstakar (løn), blir foreldrepengar, svangerskapspengar og svangerskapsrelaterte sjukepengar rekna som arbeidsinntekt, men ikkje sjukepengar elles, sjå folketrygdlova § 4-4 andre leddet.

Dagpengane blir berekna på grunnlag av den inntekta stønadsmottakaren har hatt det sist avslutta kalenderåret, eller på grunnlag av den gjennomsnittlege inntekta dei siste tre avslutta kalenderåra, dersom dette gir eit betre grunnlag, jf. folketrygdlova § 4-11. I berekningsgrunnlaget inngår i tillegg til arbeidsinntekta, dei følgjande ytingane etter folketrygdlova: dagpengar etter kapittel 4, sjukepengar etter kapittel 8, omsorgspengar, pleiepengar og opplæringspengar etter kapittel 9, og svangerskapspengar og foreldrepengar etter kapittel 14. Det er eit vilkår at søkjaren har tent opp retten til desse ytingane som arbeidstakar.

Dagpengane skal gi ei mellombels inntektssikring ved inntektsbortfall som følgje av arbeidsløyse. Dagpengeordninga er innretta slik at dei som har den sterkaste tilknytinga til arbeidslivet, har best rettigheter. Dette kjem til uttrykk gjennom kravet om minsteinntekt, jf. ovanfor, og ved at storleiken på dagpengane blir rekna ut ifrå den tidlegare inntekta. Vidare er stønadsperioden kortare for dei som har hatt den lågaste inntekta. Stønadsmottakarar som har hatt ei inntekt på minst 2G det sist avslutta kalenderåret eller i gjennomsnitt 2G dei siste tre avslutta kalenderåra, får ein stønadsperiode på 104 veker, mens stønadsperioden er på 52 veker for dei som har hatt ei inntekt under 2G, sjå folketrygdlova § 4-15.

5.1.2 Departementet si vurdering og forslag

Som det går fram i avsnittet over, er dagpengeordninga innretta slik at dei som har ei sterk og aktuell tilknyting til arbeidslivet like før arbeidsløysa, også er best sikra. Dette tilseier at ordninga ikkje nødvendigvis bør erstatte små eller ustabile inntekter, og i endå mindre grad dei inntektene som ligg langt tilbake i tid.

Arbeids- og sosialdepartementet vurderer det slik at ein kortare oppteningsperiode for minsteinntektskravet vil bidra til at dagpengeordninga i større grad blir retta inn mot dei som har hatt ein fast og aktuell tilknyting til arbeidslivet. Ei kortare oppteningstid vil t.d. hindre nokon i å få dagpengar på grunnlag av inntekter frå arbeidsforhold dei frivillig har vald å trappe ned frå eller har avslutta lenge før dei søkjer dagpengar. Vidare kan ei kort oppteningstid bidra til at færre frå EØS-området får rett til norske dagpengar på grunnlag av arbeidsforhold som ligg relativt langt tilbake i tid, etter kortvarig arbeid i Noreg. Ved å rette dagpengeordninga mot personer med ei nær tilknyting til arbeidslivet, vil ordninga betre insentiva til kontinuerleg yrkesdeltaking.

På bakgrunn av dette foreslår departementet at arbeidsinntekt som ligg lenger tilbake i tid enn det sist avslutta kalenderåret før søknadstidspunktet, ikkje lenger skal kunne gi opptening til rett til dagpengar.

Ein del dagpengesøkjarar har hatt lengre fråvær frå arbeidslivet, slik at dei ikkje har hatt nokon arbeidsinntekt det sist avslutta kalenderåret før søknadstidspunktet. Fråvær som skuldast sjukdom bør ikkje føre til at retten til dagpengar fell bort. Derfor foreslår departementet at sjukepengar etter folketrygdlova kap. 8 og omsorgspengar, pleiepengar og opplæringspengar etter folketrygdlova kap. 9, skal inngå i minsteinntekta etter folketrygdlova § 4-4. Eit utvida inntektsgrunnlag sikrar fortsatt rett til dagpengar for dei med fråvær som er knytt til eigen sjukdom og sjukdom hos eigne barn eller andre familiemedlem. Dagpengane har som formål å kompensere for inntektsbortfall for dei som har mista inntekta si som følgje av arbeidsløyse. Derfor bør det komme klart fram at det er eit krav at dei trygdeytingane som kan gi rett til dagpengar, må vere tent opp som arbeidstakar. Sjukepengar som ein har fått som sjølvstendig næringsdrivande, bør t.d. ikkje gi rett til dagpengar, sidan heller ikkje inntekt frå sjølvstendig næringsverksemd er omfatta av «arbeidsinntekt» etter folketrygdlova § 4-4.

Det er naturleg å oppretthalde samanhengen mellom den perioden som ligg til grunn ved vurderinga av minsteinntektskravet og for berekningsgrunnlaget. Departementet foreslår derfor at grunnlaget for dagpengane, jf. § 4-11, på same måte som når det gjeld minsteinntektskravet, blir avgrensa til inntekta frå det sist avslutta kalenderåret før søknadstidspunktet.

Som følgje av at det ikkje lenger blir høve til å leggje til grunn inntekta frå tidlegare år enn det sist avslutta kalenderåret etter folketrygdlova §§ 4-4 og 4-11, foreslår departementet at også folketrygdlova § 4-15 blir endra, slik at berre inntekt på 2G eller meir det sist avslutta kalenderåret gir ein dagpengeperiode på 104 veker. Dette sikrar ein god samanheng i regelverket.

Departementet viser til det vedlagte lovforslaget, folketrygdlova §§ 4-4, 4-11 og 4-15.

5.1.3 Ikraftsetjing. Økonomiske og administrative konsekvensar

Departementet foreslår at endringane trer i kraft 1. januar 2018, men at dei ikkje får verknad for dei som har søkt dagpengar og fyller vilkåra før ikraftsetjinga. For stønadsmottakarar som søkjer om å få dagpengane berekna på nytt i samband med at dei tek opp att stønadsperioden etter reglane i folketrygdlova § 4-16 første leddet andre punktum, foreslår departementet at endringane først gjerast gjeldande frå eit seinare tidspunkt. Departementet foreslår å gi eigne føresegner med overgangsreglar om dette.

Når oppteningsperioden for minsteinntekt for dagpengar blir endra, vil færre få rett til dagpengar. Endringa vil gjelde for nye tilfelle og den berekna effekten fordeler seg over tre år. For 2018 gir endringa ein venta reduksjon i gjennomsnittsbehaldninga av dagpengemottakarar på om lag 1 300. Vidare kan ein leggje til grunn at endringa vil gi ein ytterlegare reduksjon i gjennomsnittsbehaldninga av dagpengemottakarar på om lag 900 i 2019 og ein ytterlegare reduksjon på om lag 300 i 2020. Endringane i oppteningsperioden vil vidare gi lågare dagpengeutbetalingar til delar av dagpengemottakarane. Forslaget om at det berre er ei inntekt på minst 2G det sist avslutta kalenderåret som kan gi rett til ein lang dagpengeperiode (104 veker), fører dessutan til at færre vil få innvilga ein lang dagpengeperiode. Eit usikkert anslag er ein samla reduksjon i gjennomsnittsbehaldninga av dagpengemottakarar med lang periode på om lag 540. Endringa vil først få ein effekt frå 2019.

Kor lenge ein får dagpengar varierer frå person til person. Det inneber at talet på personar som blir råka av endringane vil vere høgare enn den gjennomsnittsbehaldninga som er lagt til grunn for berekninga av løyvinga i 2018. Eit anslag tilseier at om lag 3 500 personar ikkje vil fylle kravet til minsteinntekt i 2018 som følgje av endringa. Basert på tal frå 2016 svarar dette til om lag 4,5 prosent av det totale talet på dagpengemottakarar.

Dei økonomiske konsekvensane er innarbeidde i Prop. 1 S (2017–2018) for Arbeids- og sosialdepartementet, og det er lagt til grunn at endringane inneber at dagpengeutbetalingane i 2018 blir reduserte med om lag 305 mill. kroner.

Endringane vil ikkje ha nemneverdige administrative konsekvensar.

5.2 Rett til grunnstønad til hald av servicehund – folketrygdlova § 6-3

5.2.1 Innleiing og bakgrunn

Grunnstønad skal gi økonomisk kompensasjon til medlemmer for visse ekstrautgifter på grunn av varig sjukdom, skade eller lyte. Personar som har fått førarhund frå folketrygda, jf. folketrygdlova § 10-7 første ledd bokstav d, har rett til grunnstønad til hald av hunden. Utgifter til naudsynt hald av førarhundar overstig normalt eit beløp som svarar til sats 3. Det blir derfor gitt grunnstønad etter sats 3.

Departementet foreslår i budsjettforslaget for 2018 å etablere ei permanent ordning for servicehundar. Ordninga vil bli regulert i eiga forskrift. Departementet foreslår å gi rett til grunnstønad frå folketrygda til hald av servicehund som blir tildelt frå Arbeids- og velferdsetaten etter forskrift om stønad til servicehundar for personar med nedsett funksjonsevne.

5.2.2 Departementet si vurdering og forslag

Departementet foreslår at det blir etablert ei permanent ordning for servicehundar frå 1. januar 2018. Ordninga skal bidra til at personar med nedsett fysisk funksjonsevne får hjelp til praktiske gjøremål. Servicehunden skal gjere brukaren meir sjølvhjulpen og bidra til å redusere behovet for andre hjelpemiddel og kommunale pleie- og omsorgstenester. Ordninga vil bli regulert i ei eiga forskrift om stønad til servicehund til personar med nedsett funksjonsevne, og ho vil bli administrert av Arbeids- og velferdsetaten. Den nye ordninga er nærare omtalt i Prop. 1 S (2017–2018) for Arbeids- og sosialdepartementet.

Departementet foreslår at personar som får stønad til servicehund etter den nye ordninga skal få grunnstønad til hald av servicehund på same måten som for førarhundar.

Departementet viser til lovforslaget, folketrygdlova § 6-3.

5.2.3 Ikraftsetjing. Økonomiske og administrative konsekvensar

Departementet foreslår at endringa trer i kraft frå 1. januar 2018. Forslaget er rekna å gi ei meirutgift på i overkant av 160 000 kroner. Dei økonomisk konsekvensane er innarbeidde i Prop. 1 S (2017–2018) for Arbeids- og sosialdepartementet. Endringa vil ikkje ha nemneverdige administrative konsekvensar.

5.3 Oppretting i føresegna om rett til uføretrygd når kravet blir sett fram etter fylte 62 år – folketrygdlova § 12-4

5.3.1 Gjeldande rett og bakgrunn

Det er eit vilkår for rett til uføretrygd at personen er mellom 18 og 67 år, sjå folketrygdlova § 12-4 første leddet.

Det er ikkje eit vilkår at vedkomande har hatt tidligare inntekt. Dersom kravet om uføretrygd blir sett fram etter fylte 62 år, er det likevel eit vilkår at personen som set fram kravet har hatt pensjonsgjevande inntekt på minst ein gonger grunnbeløpet året før uføretidspunktet, eller minst tre gonger grunnbeløpet dei siste tre åra før uføretidspunktet. Dette vilkåret gjeld ikkje dersom vedkomande ikkje mottek eller har rett til pensjonsytingar etter folketrygdlova kapittel 17, 19 eller 20. Dette følgjer av føresegna andre og tredje ledd, som blei tekne inn i samband med arbeidet med tilpassingar til pensjonsreforma. I Prop. 18 L (2010–2011) Endringer i lov om pensjonstrygd for sjømenn, lov om pensjonstrygd for fiskere og i enkelte andre lover (tilpasninger til endret alderspensjon i folketrygden) blir det vist til at å utsetje uttaket av ny alderspensjon i kombinasjon med uførepensjon frå folketrygda, vil vere gunstig for den einskilde fordi det fører til at alderspensjonen blir fordelt over færre år og at den samla pensjonsformuen dermed aukar. Dette ville kunne auke risikoen for uønskte tilpassingar til reforma.

5.3.2 Departementet si vurdering og forslag

Det følgjer av ordlyden i folketrygdlova § 12-4 andre ledd at tilleggsvilkåret gjeld «medlemmet», medan det i første ledd er nytta «person». Dei ulike nemningane kan gi inntrykk av at tilleggsvilkåret om føregåande inntekt, når krav om uføretrygd blir sett fram etter fylte 62 år, berre gjeld personar som er medlem i folketrygda. Ved innføringa av dei nye føresegnene i andre og tredje ledd var det ikkje intensjonen å avgrensa det strengare vilkåret for rett til uføretrygd, til berre å gjelde medlemmer. Ei slik avgrensing ville i så fall tydd at personar som ikkje er medlemmer, til dømes fordi dei er busette utanfor Noreg, lettare ville fylt vilkåra for uføretrygd enn dei som er busette i Noreg. Departementet foreslår derfor at omgrepet «medlemmet» blir erstatta med «person».

Departementet viser til lovforslaget, folketrygdlova § 12-4 andre og tredje leddet.

5.3.3 Ikraftsetjing. Økonomiske og administrative konsekvensar

Departementet foreslår at endringa trer i kraft straks. Endringa vil ikkje ha økonomiske eller administrative konsekvensar.

5.4 Avrekning av feilutbetalingar som skuldast for høg inntekt i uføretrygd – folketrygdlova § 22-16

5.4.1 Innleiing og bakgrunn

Ei rekkje ytingar frå folketrygda blir samhøvande redusert dersom mottakaren har ein høgare inntekt enn det som blei lagt til grunn ved innvilginga. Dette gjeld mellom anna uføretrygd. Vidare er tillegga til fleire av ytinga behovsprøvde, som til dømes barnetillegg og ektefelletillegg.

Dersom ei behovsprøvd yting har blitt utbetalt med for høgt beløp fordi mottakaren har hatt ei inntekt som er høgare enn føresett, kan det som er utbetalt for mykje gå til frådrag i framtidig utbetaling av ytingar. Folketrygdlova § 22-16 gir reglar om avrekning av feilutbetalingar som skuldast for høg inntekt. I andre leddet er det ei uttømmande oppramsing av kva for ytingar avrekningsordninga gjeld. Dette er ektefelletillegg og barnetillegg som kan reduserast etter folketrygdlova § 3-26, etterlatnepensjon og overgangsstønad etter folketrygdlova kapitla 15, 16 og 17, og uføretrygd som blir redusert etter § 12-14. Andre leddet gir også føringar for kva for ytingar det kan avreknast mot. Føremålet med reglane er å gi Arbeids- og velferdsetaten høve til å nytte ei forenkla avreknings- og trekkordning. Føresegna supplerer reglane om å krevje tilbake utbetalingar i folketrygdlova § 22-15.

5.4.2 Departementet si vurdering og forslag

Fram til 1. januar 2015 følgde reglane om reduksjon av ektefelletillegg og barnetillegg til uførepensjon av folketrygdlova § 3-26. Etter innføringa av uføretrygd er barnetillegg regulert i folketrygdlova § 12-16. Ektefelletillegg til uføretrygda blei regulert i forskrift av 3. juli 2014 nr.947 om omrekning av uførepensjon til uføretrygd § 8, og blir berre gitt til dei som hadde rett til slikt tillegg før 2015. Medan etterlatne uføre tidlegare fikk den døydde sine pensjonsrettar rekna som ein del av uførepensjonen, er dette no gitt som eit tillegg til uføretrygda. Dette følgjer av folketrygdlova § 12-18, og av forskrift om omrekning av uføretrygd § 7 for personar som per 31. desember 2014 hadde uførepensjon til attlevande ektefelle. Ved ein inkurie blei ikkje § 22-16 endra slik at ordlyden femne om desse tillegga, i tråd med gjeldande rett. Departementet foreslår derfor ei oppretting i tilvisinga i føresegna som inneber at andre ledd bokstav c blir endra til «uføretrygd etter kapittel 12». Med uføretrygd meiner departementet her både uføretrygd, barnetillegg, ektefelletillegg og gjenlevandetillegg til uføretrygda.

Gjeldande føresegner om etteroppgjør i folketrygdlova § 12-14 fjerde ledd og forskrift om uføretrygd §§ 4-1 og 4-2, gjeld avrekning dersom uføretrygda eller dei ovannemnde tillegga er utbetalte med for høge beløp fordi mottakaren har hatt ei inntekt som er høgare enn føresett.

Departementet viser til lovforslaget, folketrygdlova § 22-16.

5.4.3 Ikraftsetjing. Økonomiske og administrative konsekvensar

Endringa vil ikkje ha økonomiske eller administrative konsekvensar. Departementet foreslår at endringa trer i kraft straks.

5.5 Oppheving av hjelpestønad sats 0 – folketrygdlova § 26-2

5.5.1 Innleiing og bakgrunn

Departementet foreslår å oppheve overgangsordninga for hjelpestønad til hjelp i huset (sats 0).

Fram til 1992 blei det gitt hjelpestønad til hjelp i huset frå folketrygda. Stønaden skulle avhjelpe dei følgjene sjukdomen, skaden eller lytet hadde for mottakaren si evne til sjølv å utføre husarbeidet, ved å kompensere for utgifter til å leie hjelp.

I 1992 blei ordninga med hjelpestønad til privat hjelp i huset oppheva, jf. Ot.prp. nr. 5 (1991–1992). Det blei mellom anna vist til at denne ordninga og dei kommunale ordningane med heimehjelp stor sett hadde dei same formåla og at ein del fekk dobbeltkompensasjon. Departementet uttalte at det ville vere mest føremålstenleg at dei offentlege ressursane på dette området blei nytta til å styrke dei kommunale ordningane for heimehjelp. Opphevinga blei gjort for nye tilfelle. Daverande mottakarar fekk behalde stønaden. Stortinget har årleg fastsett storleiken på hjelpestønad sats 0 på same måten som for dei andre hjelpestønadssatsane.

5.5.2 Departementet si vurdering og forslag

Departementet meiner at det no – 25 år seinare – er grunn til å oppheve overgangsordninga. Departementet viser til at det er eit kommunalt ansvar å tilby naudsynte helse- og omsorgstenester til dei som oppheld seg i kommunen, jf. lov 24. juni 2011 nr. 30 om kommunale helse- og omsorgstenester. Slike tenester kan mellom anna vere personleg assistanse, under her praktisk bistand til hjelp i huset. Departementet vil òg peike på at dei kommunale tenestene har blitt bygga ut i åra etter 1992. Dei som i dag nyttar hjelpestønaden til å dekkje privat hjelp i huset, vil kunne søkje kommunane om hjelp.

Hjelpestønad sats 0 går i dag ikkje fram av folketrygdlova. Overgangsordninga gikk fram av folketrygdlova av 1966 § 8-2 bokstav b. Da den nye folketrygdlova blei innført i 1997 og 1966-lova oppheva, blei føresegna om hjelpestønad til hjelp i huset for krav satt fram før 1992 ikkje ført vidare. Sjølv om ordninga i dag ikkje er rettsleg regulert i folketrygdlova, har ordninga vore basert på ein rett med ei klar lovforankring i 1966-lova. Etter departementet sitt syn vil det derfor vere mest ryddig at opphevinga av overgangsordninga skjer gjennom eit lovvedtak. Departementet foreslår at det blir tatt inn ei føresegn i folketrygdlova § 26-2 (overgangsregler) om at hjelpestønad til hjelp i huset ikkje blir ytt etter 1. juli 2018.

Departementet viser til lovforslaget, folketrygdlova § 26-2.

5.5.3 Ikraftsetjing. Økonomiske og administrative konsekvensar

Departementet foreslår at endringa trer i kraft frå 1. juli 2018. Forslaget er rekna å gi ei innsparing på om lag 73 mill. kroner i 2018. Dei økonomiske konsekvensane er innarbeidde i Prop. 1 S (2017–2018) for Arbeids- og sosialdepartementet. Forslaget vil ikkje ha nemneverdige administrative konsekvensar.

5.6 Retting av tilvisingar i folketrygdlova § 2-5 andre leddet

Folketrygdlova § 2-5 gir reglar om kven som er medlem i folketrygda ved opphald utafor Noreg. Første leddet lister opp ei rekkje personkategoriar som er pliktige medlemmer. Andre leddet inneheld reglar om medfølgjande ektefelle og barn til slike personar. Reglane er ikkje dei same for alle kategoriane.

Ved lov 12. august 2016 nr. 77 om verneplikt og tjeneste i Forsvaret m.m. (forsvarslova), som trådde i kraft 1. juli 2017, blei mellom anna folketrygdlova § 2-5 første leddet bokstav d oppheva. Ved ei inkurie blei det ikkje samstundes gjort endringar i § 2-5 andre leddet. Tilvisinga i andre leddet første punktum til bokstavane a til f i første leddet har derfor ikkje blitt endra. Tilvisinga skal vere til bokstavane a til e. Vidare har ikkje tilvisinga i andre leddet andre punktum til bokstavane c til f i første leddet blitt endra. Tilvisinga skal vere til bokstavane c til e.

Departementet foreslår at denne rettinga nå blir gjort, og at endringa trer i kraft straks.

5.7 Retting i folketrygdlova kapittel 9 – oppheving av § 9-11 a

Nye reglar om pleiepengar ved sjuke barn i folketrygdlova kapittel 9 del III trådde i kraft 1. oktober 2017 samstundes som dei tidlegare reglane om pleiepengar i kapittel III blei oppheva, jf. lov om endringar i folketrygdloven mv. (pleiepenger ved pleie av syke barn) 11. mai 2017 nr. 25. Mellom anna skal reglane om gradering av pleiepengar no bli regulerte i folketrygdlova § 9-11, mot tidligare § 9-11 a.

I Prop. 48 L (2016–2017) var departementet sitt lovforslag utforma slik at ein foreslo å endre heile kapittel 9 del III med nye føresegner om pleiepengar. Dette blei omtala slik i lovforslaget; «Kapittel 9 del III skal lyde: III. Pleiepenger og opplæringspenger». Etter det følgde dei nye paragrafane med nye reglar om pleiepengar. På denne måten skulle alle dei tidligare paragrafane i del III frå § 9-10 til § § 9-17, inkludert § 9-11a, bli oppheva samstundes som dei nye paragrafane blei innført som ny del III.

I Innst. 246 L (2016–2017) blei lovforslaget endra til «Kapittel 9 romertall III overskriften skal lyde:», og etter det følgde dei nye paragrafane frå § 9-10 til § 9-17. Reint lovteknisk endra ein då berre overskrifta til del III og dei nemnte paragrafane, og ikkje heile del III. Når ein på den måten endra dei einskilde paragrafane, og ikkje heile del III, måtte ein også særskilt ha oppheva § 9-11 a for at denne paragrafen ikkje lenger skulle gjelde. Dette blei ikkje gjort. Det er ein feil som departementet nå foreslår blir retta opp, og at endringa trer i kraft med verknad frå 1. oktober 2017.

Departementet viser til lovforslaget, oppheving av folketrygdlova § 9-11 a.

5.8 Retting av ei tilvising i folketrygdlova § 23-3

Folketrygdloven § 23-3 gjeld trygdeavgifta som reknast av personinntekter etter skattelova. Av § 23-3 andre leddet nr. 2 bokstav g går det fram at trygdeavgifta skal reknast med mellomsats av overgangsstønad etter kapittel 15 i folketrygdlova. Her blir det vist til folketrygdlova § 15-6. I samband med at det blei vedteke ei rekkje endringar i folketrygdlova kapittel 15 i juni 2015, blei denne tilvisinga ved ein inkurie ikkje endra. Tilvisinga skal vere til § 15-5, som etter endringane svarar til den tidlegare § 15-6.

Departementet foreslår at denne rettinga no blir gjort, ved at tilvisinga i folketrygdlova § 23-3 blir endra til den rette paragrafen, og at endringa trer i kraft straks.