1 Proposišuvnna sisdoallu ja duogáš
1.1 Proposišuvnna váldosisdoallu
Kultur- ja girkodepartemeanta bidjá dán proposišuvnnas ovdan lága nuppástusaid birra lágas geassemánu 12. 1987 nr. 56 Sámedikki ja eará sámi vuoigatvuoðaid birra (sámeláhka) § 3-12. Láh-kanuppástusa evttohus mearkkaša ahte bargu sámi gielaid ovddas oažžu oðða organiserema. Láhkaevttohus nuppástuhttá gustojeaddji rievtti nu ahte ii leat šat skihkkejuvvon atnit sierra giellaorgána, muhto bidjá Sámedikki háldui mearridit mii lea buoremus vuohki barggu organiseret. Nuppástusa ulbmil lea láhčit dilálašvuoðaid nu ahte barggu sámi giela ovddas organisere orgána mas lea buoremus diehtu sámi dilálašvuoðain ja mii dovdá dárbbuid buoremusat.
Sámelága § 3-12 nuppástuhttinevttohusa geažil lea dárbbašlaš nuppástuhttit láhkaásahusa sámelága giellanjuolggadusaide oððajagemánu 30. 1992 nr. 79 má.gga čuoggás. Kultur- ja girkodepartemeanta lea danne ráhkadan oðða láhkaásahusevttohusa sámelága giellanjuolggadusaide mii lea leamaš sáddejuvvon gulaskuddamii oktan láhkanuppástusa evttohusain.
1.2 Láhkaevttohusa duogáš
Proposišuvdna lea osohahkii čuovvoleapmin Stuorradiggedieðáhussii nr. 55 (2000-2001) Sámepolitihka birra, ja heiveheapmin Sámedikki oðða organisašuvdnahámádahkii mii biddjojuvvui fápmui oððajagemánu 1. 2001.
Stuorradiggedieðáhus nr. 55 (2000-2001) čilge proseassa mii lea leamaš das rájes go Sámediggi ásahuvvui 1989s, addin dihtii sámiide lasi válddi ja váikkuhanfámu dan bokte ahte Sámediggi nannejuvvo sámi servodaga gárgedeami ovddasvástideaddji orgánan. Dát lea ee. mielddisbuktán ahte Sámediggái lea dál biddjojuvvon hálddahanovddasvástádus dihto hálddahuslaš dilálašvuoðain, omd. ekonomalaš doarjagiid juohkimis ja ovddasteddjiid nammadeamis iešguðetlágan almmolaš orgánaide. Dieðáhusas daddjojuvvo ahte áigu «addit Sámediggái stuorát váikkuhanfámu ja lasi mearridanválddi áššiin main sámi veahkadagas leat erenoamáš beroštumit», vrd. St.dieðáhusain nr. 55 (2000-2001) s. 39. Dáinna lágiin háliidit ollašuhttit juksanmeari ahte sámi ja dáža kultuvrras galget leat ovttaárvosaš eavttut ja ahte sámi gielas ja kultuvrras galget leat buorit eavttut gárgeduvvat Norggas. Viidáseappot daddjojuvvo dieðáhusas ahte dahkamušaid mat váldosaččat leat oaivvilduvvon sámi álbmogii, berre Sámediggi áimmahuššat «vai mearrádusat dahkkojuvvojit dan orgánas mii buoremusat diehtá sámi dilálašvuoðaid birra ja buoremusat dovdá dárbbuid», vrd. St.dieðáhusain nr. 55 (2000-2001) s. 40.
Miessemánu 25. 2000 mearridii Sámediggi ahte dikki vuollálas ráðit, daid gaskkas Sámi giellaráðði, galge oððasisorganiserejuvvot ja biddjojuvvot Sámedikki vuollái oððajagemánu 1. 2001 rájes.
Sámedikki mearrádusa vuoððun lea njukčamánu 23. 2000 mano čielggadus «Ovddasvástádus ja hálddahus». Oððasisorganiserema vuoððun lea čielggadusa evttohus «ovttaiduhttit suorgeovddasvástideaddji ossodathámádaga». Dát mearkkaša ahte Sámi giellaráðði heaittihuvvo ja molsojuvvo Sámi giellastivrrain mii gieðahallá ja mearrida buhtes giellafágalaš gažaldagaid, omd. čállinvugiid ja terminologiijaid. Giellastivrra hálddahus lea biddjojuvvon Sámedikki oðða giellaossodahkii. Oððasisorganiseren mearkkaša ahte buhtes giellafágalaš dahkamušat biddjojuvvojit sierra giellastivrii, ja hálddahuslágan dahkamušat fas gullet hálddahussii direktora bokte ja fágapolitihkalaš dahkamušat Sámediggái.
Kultur- ja girkodepartemeanta lea Sámedikkiin váldán ovdan gažaldaga makkáraš čuvvosat Sámedikki mearrádusas leat sin oainnu mielde sámelága § 3-12 hárrái oktan láhkaásahusaiguin. «álašemiid ja čoahkkima maŋŋá Sámedikkiin celkkii departemeanta čuovvovaččat girjjis Sámediggái geassemánu 20. 2001:
«Kulturdepartemeanta lea árvvoštallamisttis ášši gávnnahan ahte Sámedikkis ii leat váldi dálá gustojeaddji njuolggadusčállosa siskkabealde dahkat mearrádusa mii mearkkaša ahte láhkanannejuvvon orgána heaittihuvvo ja oððasisorganiserejuvvo nu go čuovvu mearrádusas áššis 23/00 nr. 6, vrd. nr. 4. Kulturdepartemeanttas eai leat vuolggasajis makkárge ákkat mearrádusa duoðalašvuoða vuostá. Departemeanta atná fuola das ahte dilálašvuoðat láhččojuvvojit buoremus lági mielde bargui sámi giela ovddas, ja áigu ráhkadit evttohusa nuppástuhttit sámelága kapihttala 13 oktan láhkaásahusaiguin.»
1.3 Bargu proposišuvnnain
Oððajagemánu 25. 2002 sáddii Kultur- ja girkodepartemeanta mearkkastusa, mas lei evttohus nuppástuhttit sámelága § 3-12 oktan láhkaásahusaiguin, gulaskuddamii čuovvovaš instánssaide ja institušuvnnaide:
Sámediggi
Sámediggeráðði
Norgga Sámiid Riikkasearvi
Sámiid Ædnamsærvve
Sámiid Álbmotlihttu
Norgga Boazosápmelaččaid Riikkasearvi
Njávdáma nuortasámit
Norgga Golttát
Sámi Giellalávdegoddi
Sámi Instituhtta
Boazodoallohálddahus
Finnmárkku fylkkagielda
Romssa fylkkagielda
Nordlándda fylkkagielda
Davvi-Trøndelága fylkkagielda
Lulli-Trøndelága fylkkagielda
Finnmárkku fylkkamánni
Romssa fylkkamánni
Nordlándda fylkkamánni
Davvi-Trøndelága fylkkamánni
Lulli-Trøndelága fylkkamánni
Buot departemeanttat
Romssa universiteahtta
Sámi allaskuvla
Norgga giellaráðði
Ája giellaguovddáš
Sámi giellaguovddáš Porsáŋggus
Sámi giellaguovddáš Skániin/Evenáššis
Sámi giellaguovddásj Árran, Ájluovttas Divtasvuonas
Isak Saba guovddáš Unjárggas
Deanu gielda
Guovdageainnu suohkan
Kárášjoga gielda
Porsáŋggu gielda
Unjárgga gielda
Gáivuona suohkan
Báhcavuona gielda
Fálesnuori gielda
Álttá gielda
Mátta-Várjjaga gielda
Čáhcesullo gielda
Várggáid gielda
Bearalvági gielda
Gáŋgaviikka gielda
Davvesiidda (Leaibbessiidda) gielda
Muosáid gielda
Davvenjárgga gielda
Hámmarfeastta gielda
Ák.oluovtta gielda
Láhpi gielda
Ivgu gielda
Ráissa gielda
Skiervvá gielda
Omásvuona gielda
Báhccavuona gielda
Bearddu gielda
Birggi gielda
Bjarkøy gielda
Gálssa gielda
Leaŋgáviikka gielda
Málatvuomi gielda
Doaskku gielda
Ránáid gielda
Návuona gielda
Romssa gielda
Divrráid gielda
Rivttága gielda
Harstad gielda
Ivvárstáðiid gielda
Giehtavuona gielda
Loabága gielda
Siellaga gielda
Skániid gielda
Ráisavuona gielda
Ándda gielda
Evenášši gielda
Lodegiid gielda
Suorttá gielda
Narviikka (Áhkánjárgga) gielda
Dieldanuori gielda
Vestvågøy gielda
Vågan gielda
Iksnášši gielda
Bállaga gielda
Báidára gielda
Budejju suohkan
Fuoskku suohkan
Oarjeli-Báidára suohkan
Hábmera suohkan
Meløy gielda
Sáláha gielda
Skerrestátte gielda
Oarjeli-Foaldda suohkan
Divtasvuona suohkan
Brønnøy gielda
Dønna gielda
Gála gielda
Aarborte gielda
Hemnes gielda
Høylandet gielda
Leksvik gielda
Levoŋka gielda
Malvik gielda
Muorahká gielda
Aajrie gielda
Naamsos gielda
Naamsvuomie gielda
Nærøy gielda
Ruovada gielda
Rennebu gielda
Rissa gielda
Snåase gielda
Plassje gielda
Ravrvihke gielda
Selbu gielda
Steinkjer gielda
Stjørdal gielda
Roanddin gielda
Tydal gielda
Vaapste gielda
Verdal gielda
Verran gielda
Vikna gielda
Bindelie gielda
Bievát (Viesttirálas) gielda
Flakstad gielda
Válafierdda suohkan
Herøy suohkan
Leirfjord gielda
Lurøy gielda
Moskenes gielda
Nesna gielda
Rávddá gielda
Røsta gielda
Stáiggu gielda
Sømna gielda
Træna gielda
Vega gielda
Flatanger gielda
Fosnes gielda
Frosta gielda
Kroaŋggá gielda
Inderøy gielda
Leka gielda
Liirrá gielda
Mosvik gielda
Overhalla gielda
Agdenes gielda
Bjugn gielda
Frøya gielda
Hemne gielda
Hitra gielda
Holtålen gielda
Klæbu gielda
Meldal gielda
Melhus gielda
Midtre Gauldal gielda
Oppdal gielda
Orkdal gielda
Osen gielda
Roan gielda
Skaun gielda
Snillfjord gielda
Ørland gielda
Åfjord gielda
Dábálaš gulaskuddanáigemearrin lei biddjojuvvon njukčamánu 7. seamma jagi. Sámediggi oaččui vejolašvuoða cealkit evttohusa birra nuppiid gulaskuddancealkámušaid vuoðul ovdal cuo.ománu 18. 2002. Lassin čujuhuvvon gulaskuddaninstánssaide leat buohkat geat leat sihtan, ožžon gulaskuddanmearkkastusa sáddejuvvot vai besset buktit vejolaš cealkámuša.
Bohte oktiibuot 27 gulaskuddancealkámuša mearkkastussii. Čuovvovaš instánssain leat leamaš duoðalašvuoðamearkkašeamit gulaskuddanmearkkastussii: Sámediggi, Boazodoallohálddahus, Gielda- ja guovlodepartemeanta, Romssa universiteahtta ja Norgga Boazosápmelaččaid Riikka- searvi. Gulaskuddancealkámušaid sisdoallu gieða-hallojuvvo maŋŋelis proposišuvnnas láhkaevttohusa iešguðet čuoggá oktavuoðas, muhto oppa-laččat sáhttá dadjat ahte eanaš gulaskuddaninstánssat guorrasit gulaskuddanmearkkastusa evttohusaid váldosisdollui.