3 Gulaskuddan ja ráđđádallamat
3.1 Gulaskuddan
Eanandoallodepartemeantta reivve mielde njukčamánu 1. beaivvi 2002 sáddejuvvui čielggadus gulaskuddamii. Gulaskuddanreivves namuhuvvojedje lávdegotti árvalusa váldočuoggát. Eanandoallodepartemeanta ovddidii bealistis gažaldaga berrešii go lágas leat mearrádus dan birra ahte bajimus eiseválddis lea vuoibmi bagadit vuolit eiseválddiid ja rievdadit mearrádusaid maid dat dahket.
Gulaskuddanáigemearri lei borgemánu 15. beaivi 2002. Muhtun gulaskuddanásahusat ožžo guhkiduvvon áigemeari. Soahpamuša mielde departemeanttain gieđahalai Sámediggi ášši maŋŋel go earát ledje ovddidan cealkámušaideaset. Sámediggi gieđahalai ášši guovvamánu 27. beaivvi 2003.
Gulaskuddanreive ja čielggadeapmi sáddejuvvui dáidda:
Norgga Boazosápmelaččaid Riikkasearvi (NBR)
Sámediggi
Boazodoallostivra
Nuorta-Finnmárkku, Oarje-Finnmárkku, Romssa, Nordlándda, Davvi-Trøndelága ja Lulli-Trøndelága/Hedmárkku guovllustivrrat
Boazodoallohálddahus
Orohagat
Lulli-Norgga boazoservviid gulahallanlávdegoddi
Norgga Boanddaidsearvi
Norgga boanddaid- ja smávvadálolaččaid searvi
Norges Fjellstyresamband
Norgga Luonddugáhttensearvi
Norgga Elliidsuodjalus
Departemanttat
Finnmárkku, Romssa, Nordlándda, Davvi-Trøndelága, Lulli-Trøndelága, Møre ja Romsdal, Sogn ja Fjordane, Hedmárkku, Opplándda ja Buskerud fylkkagielddat
Finnmárkku, Romssa, Nordlándda, Davvi-Trøndelága, Lulli-Trøndelága, Møre ja Romsdal, Sogn ja Fjordane, Hedmárkku, Opplándda ja Buskerud fylkkamánnit
Finnmárkku, Romssa, Nordlándda, Davvi-Trøndelága, Lulli-Trøndelága, Møre ja Romsdal, Sogn ja Fjordane, Hedmárkku, Opplándda ja Buskerud fylkkaeanandoallostivrrat
Finnmárkku, Romssa ja Davvi-Trøndelága gielddat
Nordlándda gielddaide, earret Bø, Flakstad, Moskenes, Røst, Træna, Vega, Vestvågøy, Værøy ja Øksnes
Gielddaide Selbu, Tydal, Holtålen, Røros, Midtre Gauldal, Rennebu, Meldal ja Oppdal Lulli-Trøndelágas
Gielddaide Os ja Engerdal Hedmárkkus
Gielddaide Lom, Vågå, Gausdal, Øystre Slidre, Vang, Vestre Slidre, Nord-Aurdal, Sør-Aurdal, Etnedal ja Nordre Land Opplánddas
Gielddaide Luster ja Årdal Sogn ja Fjordane fylkkas
Gielddaide Hol, Hemsedal, Gol, Nes ja Flå Buskerudas
Politijadirektoráhtta
Ráđđehusadvokáhtta
Siviilaáittardeaddji
Ovttadássásašvuođaáittardeaddji
Stáhta elliiddearvvašvuođageahčču
Statskog SF
Luondduhálddašandirektoráhtta
Stáhta luonddubearráigeahčču
Sis-Finnmárkku Riekteveahkkekántuvra
Sámevuoigatvuođalávdegoddi
Plánaláhkalávdegoddi
Gielddaid guovddášlihttu
Duopmársearvi
Norgga Advokáhttasearvi
Norsk Naturforvalterforening
Norsk Tjenestemannslag
Oahppolihttu
Flerfaglig FellesOrganisasjon – 2fo
Jearaldagaid olis sáddejuvvui čielggadeapmi maŋŋel maiddái soames earáide:
Čuovvovaččat leat ovddidan realitehtacealkámušaid:
Tranøy kommune
Meldal kommune
Rennebu kommune
Midtre Gauldal kommune
Verran kommune
Rindal kommune
Davvi-Trøndelága guovllustivra
Muosát gielda
Finnmárkku Guovddášbellodat
Čáhcesullo gielda
Álttá gielda
Bargo- ja hálddašandepartemeanta
Davvi-Trøndelága fylkkamánni
Stáhta elliiddearvvašvuođageahčču
Ovttadássásašvuođaáittardeaddji
Orohat 20 Kvaløy/Fálá
Norgga Elliidsuodjalus
Nordlándda fylkkamánni
Oljo- ja energiijadepartemeanta
Olggut Romssa Boazosámisearvi
Marit M. Sara Eira
Orohat 32-Silvvetnjárga
Romssa fylkkamánni
Rendal Renselskap
Sis-Finnmárkku Riekteveahkkekántuvra
Norgga Advokáhttasearvi
Porsáŋggu gielda
Finnmárkku fylkkamánni
Nordlándda fylkkagielda
Finansdepartemeanta
Orohat 33 Spalca
Johtolatdepartemeanta
Guovdageainnu suohkan
Flerfaglig FellesOrganisasjon – 2fo
Harstad gielda
Lulli-Trøndelága/Hedmárkku guovllustivra
Surnadal kommune
Romssa guovllustivra
Hammerfeastta gielda
Kárášjoga gielda
Finnmárkku fylkkaeanandoallostivra
Hedmárkku fylkkamánni
Ráđđehusadvokáhtta
Ealáhus- ja gávpedepartemeanta
Luondduhálddašandirektoráhtta
Davvi-Trøndelága fylkkagielda
Gielda- ja guovlodepartemeanta
Justiisadepartemeanta
Norgga Boanddaidsearvi
Essand orohat
Norgga luonddugáhttensearvi
Ellen Marit Somby Sara
Elgå orohat
Aarborte gielda
Politiijadirektoráhtta
Nordlándda fylkkaeanandoallostivra
Ráissa gielda
Oarje-Finnmárkku guovllustivra
Norgga Boazosápmelaččaid Riikkasearvi
Lulli-Norgga boazoservviid gulahallanlávdegoddi
Nordlándda guovllustivra
Tydal kommune
Goahtegearret
Mátta-Várjjat gielda
Birasgáhttendepartemeanta
Guovdageainnu boazodoallonissoniid fierpmádat
Finnmárkku eananjuohkindiggi
Nuorta-Finnmárkku guovllustivra
Boazodoallostivra
Boazodoallohoavda
Fálesnuori gielda
Sámediggi
Gulaskuddanásahusaid komentárat čielggaduvvojit muhtun muddui departemeantta árvvoštallamiin 8. kapihttalis ja muhtun muddui ges mearkkašumiin iešguđet mearrádusaide 10. kapihttalis. Váldoáššin lea ahte gulaskuddanásahusat leat oppalaččat mielas evttohusaide. Máŋggas deattuhit ahte láhka ferte lágidit dili bealuštahtti resurssahálddašeapmái. Boazodoallu ja Sámediggi vuosttaldit árvalusa sirdit guovllulaš dási hálddašandoaimmaid fylkkamánnái. Earát atnet dien árvalusa buorren.
3.2 Ráđđádallamat
Gielda- ja guovloministtar ja sámediggepresideanta vuolláičáliiga soahpamuša stáhtalaš eiseválddiid ja Sámedikki gaskasaš ráđđádallamiid birra miessemánu 11. beaivvi 2005. Gonagaslaš resolušuvnna bokte suoidnemánu 1. beaivvi 2005 nannejuvvui ahte sohppojuvvon prosedyrat galget gustot olles stáhtahálddahussii. Ráđđádallansoahpamuša duogážin lea álgoálbmogiid vuoigatvuohta oainnuideaset cealkit áššiin mat njuolga gusket sidjiide. Dát vuoigatvuohta lea nannejuvvon ILO-konvenšuvnnas nr. 169 álgoálbmogiid ja čearddalaš álbmogiid birra iešheanalaš stáhtain, 6. artihkkalis.
Ráđđádallamat galget čađahuvvot buot áššiin mat sáhttet njuolga guoskat sámi beroštumiide. Boazodoallolága rievdadeapmi lea čielgasit dakkár ášši mas galgá ráđđádallat.
Go Ráđđehus ásahuvvui 2005 čavčča, de mearridii bargagoahtit ođđa boazodoallolágain. Dan dihte álggahuvvoje ráđđádallamat Sámedikkiin ja NBR:in. Departemeanta lea atnán deaŧalažžan lágidit buriid ráđđádallamiid, ja čađahit daid vuogi mielde mii lea sohppojuvvon ráđđádallamiid čađaheami birra. Dat mielddisbuktá ee. rabasvuođa ja geatnegasvuođa oččodit ovttamielalašvuođa. Skábmamánus seamma jagi dollojuvvui vuosttaš ráđđádallančoahkkin Sámedikkiin. Ođđajagemánus 2006 dollojuvvui vuosttaš ráđđádallan politihkalaš dásis. Leat leamaš oktiibuot čieža ráđđádallama maŋŋel go dát Ráđđehus ásahuvvui. Dasa lassin lea hálddahuslaš dásis leamaš lagas oktavuohta ráđđádallančoahkkimiid gaskka.
Go juo ledje vuđolaš duogášdieđut boazodoalloláhkalávdegotti barggu olis, de lea bealálaččain leamaš buorre vuođđu čađahit ráđđádallamiid. Ráđđádallamiin leat válljen guorahallat daid osiid láhkalávdegotti árvalusas mat adnojit erenoamáš deaŧalažžan dahje váttisin. Vuosttaš čoahkkimis lonohalle bealálaččat notáhtaid. Dáid notáhtaid bokte leat sihke áššit biddjon ovdan maid háliidedje erenoamážit ságaskuššat, ja oaivilat ovddiduvvon ođđa lága hárrái. Dađi mielde ovddiduvvui evttohuvvon láhkateaksta gieđahallamii ráđđádallančoahkkimiin.
Go ráđđádallamat ledje loahpahuvvon geassemánu loahpas 2006, de ráhkadii departemeanta ođđa láhkaárvalusa, mii sáddejuvvui Sámedikki gieđahallamii ollesčoahkkimis. Ráđđádallansoahpamušas eaktuduvvo ahte Sámediggi galgá beassat gieđahallat láhkaevttohusa ovdal go Ráđđehus dahká loahpalaš mearrádusa. NBR maid beasai buktit oainnus maŋemus evttohussii.
Boazodoalloláhka lea vuosttaš láhka mii guoská sámi beroštumiide mii ovddiduvvo Stuoradiggái maŋŋel go ráđđádallansoahpamuš mearriduvvui.
Dan dihte leat leamaš soames hástalusat dáid ráđđádallamiid geažil. Almmolašvuođagažaldat ja oktavuohta dábálaš láhkaprosedyraide leat guovddážis dán dáfus. Dasa lassin leat bealálaččain leamaš dihto vuordámušat dasa movt ráđđádallamat galggaše čađahuvvot. Ráđđádallanbagadusas mii lea ráhkaduvvon, daddjo čielgasit ahte Sámediggi galgá beassat oaidnit evttohuvvon láhkateavstta, ja ahte Sámedikki ollesčoahkkin galgá beassat cealkámuša buktit evttohuvvon láhkatekstii. Ahte Sámedikki ollesčoahkkin galgá beassat oainnus cealkit, mielddisbuktá ahte láhkateaksta šaddá almmolaš. Dat dagai ahte departemeanta, ja dasto Ráđđehus leat gieđahallan láhkateavstta guovtte geardde. Proposišuvdnaevttohus lea gárvvistuvvon maŋŋel go Sámediggi lea gieđahallan láhkaevttohusa, ja dat leat dasto easkka dan maŋŋel sáddejuvvon departemeanttaide guorahallamii. Ráđđehusa čielga oaidnu lea ahte ráđđádallansoahpamuš ii mielddisbuvtte ahte ieš láhkaproposišuvdna galgá leat ráđđádallanfáddá. Ráđđádallan galgá leat dušše láhkateavstta hárrái. Sámediggi lea bivdán eanet dieđuid, ja eandalii mearkkašumiid láhkii. Čuoččuhuvvui ahte ii leat vejolaš vuđolaččat gieđahallat láhkateavstta Sámedikki ollesčoahkkimis nu guhká go eai oaččo eanet duogášdieđuid. Departemeantta oainnu mielde lei Sámedikkis doarvái diehtu ovddidit ášši politihkalaš gieđahallamii. Muđui ráhkadii departemeanta datte notáhta maŋŋel ráđđádallančoahkkimiid, čielggadan dihte gažaldagaid mat Sámedikkis ledje ášši gárvvisteamis politihkalaš gieđahallamii.
Departemeantta áigumuš lei váldit oktavuođa Sámedikkiin ja NBR:in jus láhkaevttohus rievdaduvvo sisdoalu dáfus, earret vejolaš rievdademiid Sámedikki/NBR ávžžuhusaid olis. Eai leat dahkkon dakkár rievdadeamit mat eaktudivčče ođđa ráđđádallamiid. Evttohus lea datte njulgejuvvon ja divvojuvvon gokko gávnnahuvvui darbbašlažžan ja leat soames láhkateknihkalaš rievdadeamit dahkkon.
Vaikko čuožžiliige guovtteoaivilvuohta láhkaevttohusa gieđahallama oktavuođas Sámedikki ollesčoahkkimis, de leat bealálaččat ovttaoaivilis das ahte ráđđádallamiin lea leamaš buorre ja ulbmillaš vuoigŋa. Ollu čuoggáin lea leamaš ovttamielalašvuohta, ja eará čuoggáin lea fas goabbat oaivil. Guovddáš gažaldat man hárrái lea goabbat oaidnu, lea stáhta vejolašvuohta resurssaid bearráigeahččat. Maŋŋelis dán proposišuvnnas čilgejuvvo eanet dán birra, ja eará beliid birra gokko lávdegotti árvalus ii leat čuvvojuvvon, dás maiddái makkár oaidnu ráđđádallanbeliin lea leamaš daid hárrái. Dát lea muhtun muddui čielggaduvvon 8. kapihttalis ja muhtun muddui 10. kapihttalis.