2 Bakgrunnen for lovframlegget
2.1 OECD-konvensjonen
Hovudformålet med OECD-konvensjonen er at partane skal forplikte seg til å setje straff for bestikking av utanlandske offentlege tenestemenn. Konvensjonen er eit instrument som gjer det mogeleg for partane å utvikle eins nasjonal lovgjeving på dette området.
OECD-landa er sentrale land i verda når det gjeld internasjonal handel og investeringar. Korrupsjon vert rekna som eit stort problem i slike internasjonale tilhøve. Difor var det naturleg for partane å nytte OECD som ei ramme for motarbeiding av korrupsjon.
Arbeidet innan OECD mot korrupsjon tok til allereie for ni år sidan. Sjølve konvensjonen vart forhandla fram i 1997, og arbeidet blei avslutta i november 1997. Avtalen ble underteikna i desember same året. I tillegg til medlemslanda i OECD, har Argentina, Brasil, Bulgaria, Chile og Slovakia teke del i desse forhandlingane som observatørar.
Konvensjonen i engelsk originaltekst og i norsk omsetjing er vedlagd proposisjonen her.
2.2 Anna internasjonalt arbeid mot korrupsjon
Også innan Europarådet vert det for tida arbeidd særs aktivt med sikte på tiltak mot korrupsjon. Bakgrunnen for dette internasjonale engasjementet er ei erkjenning av dei problema som følgjer med korrupsjon, anten det skjer innan eit einskilt land eller over landegrensene. Mellom anna kan slike handlingar vere med å undergrave eit godt styresett og verke konkurransevridande. Denne forma for kriminalitet er ofte vanskeleg å etterforske. Fleire land manglar dessutan i dag lovheimel for å straffe slike handlingar.
Innan Europarådet arbeider ein no med å utforme ein generell strafferettsleg konvensjon mot korrupsjon. Ein tek sikte på at ein slik konvensjon kan verte vedteken hausten 1998. Dette vil vere ein konvensjon med eit monaleg vidare verkeområde enn OECD-konvensjonen, som berre gjeld korrupsjon i høve til utanlandske offentlege tenestemenn.
2.3 Gjeldande rett
Etter straffelova § 128 fyrste ledd er det straffbart å true eller å gje føremoner til ein offentleg tenestemann for å freiste påverke tenestehandlinga hans. Føresegna rammar berre handlingar retta mot norske tenestemenn, medrekna norske offentlege tenestemenn i utlandet, sjå Straffelovskommisionens Udkast til Almindelig borgerlig Straffelov for Kongeriget Norge, II. Motiver 1888 (SKM) s 153.
Paragraf 128 andre ledd viser til § 127 fjerde ledd. I § 127 fjerde ledd vert det opna for at Kongen «i Tilfælde af Gjensidighed» kan fastsetje at regelen òg skal gjelde for brot «mod andet Lands offentlige myndighed». Kravet om gjensidig verknad inneber at forbodet berre kan gjelde i høve til offentlege tenestemenn i andre statar som er med i OECD-konvensjonen. Etter konvensjonen gjeld det derimot eit generelt forbod mot bestikking, dvs jamvel overfor offentlege tenestemenn i andre land enn dei som er partar til konvensjonen. Heimelen i § 127 fjerde ledd er difor ikkje fullgod til å gjennomføre OECD-konvensjonen i norsk rett.
Å ta i mot stikkpengar eller andre former for føremoner kan òg vere utroskap etter straffelova §§ 275-276. Den som bestikker, kan då verte dømd for medverking til utroskap. Til skilnad frå § 128 gjeld §§ 275-276 sjølv om mottakaren er ein utanlandsk offentleg tenestemann. Vansken med å nytte reglane om utroskap er at ein berre kan straffe medverkaren dersom det ligg føre eit pliktbrot frå hovudmannen (aksessorisk medverking).
Tenestemenn i mellomstatlege organisasjonar fell utanfor området til § 128. I desse tilfella kan ein likevel nytte §§ 275-276, med dei same atterhalda som er nemnde ovanfor.
Straffelova § 12 fastset at norsk straffelov kan nyttast på ei rekkje lovbrot gjorde i utlandet. For §§ 128 og 276 gjeld dette utan omsyn til om dei ulovlege handlingane er gjorde av ein norsk statsborgar eller av ein utlending, jf § 12 fyrste ledd nr 3 og 4. Men det er ikkje straffbart etter norsk rett å krenkje § 275 dersom bestikkinga er gjort av ein utlending i utlandet.
2.4 Høyringsnotatet 30 januar 1998
Departementet sende 30 januar 1998 ut eit høyringsnotat om gjennomføring og ratifikasjon av OECD-konvensjonen. Justisdepartementet drøfta i høyringsnotatet mellom anna mogelege endringar i straffelova § 128. Høyringsfristen var 15 mars 1998.
Desse instansane var adressatar under høyringa:
Departementa
Høgsterett
Lagmannsrettane
Asker og Bærum heradsrett
Bergen byrett
Kristiansand byrett
Nedre Romerike heradsrett
Nord-Troms heradsrett
Oslo byrett
Stavanger byrett
Trondheim byrett
Riksadvokaten
Statsadvokatane
Politimeisteren i Asker og Bærum
Politimeisteren i Bergen
Politimeisteren i Kristiansand
Politimeisteren i Oslo
Politimeisteren i Romerike
Politimeisteren i Stavanger
Politimeisteren i Tromsø
Politimeisteren i Trondheim
Kriminalpolitisentralen
Økokrim
Garanti-Instituttet for Eksportkreditt
Kredittilsynet
Noregs eksportråd
Norsk utanrikspolitisk institutt
Stortingets ombodsmann for forvaltninga
Akademikerne
Akademikernes Fellesorganisasjon
Bergen forsvarerforening
Den Norske Advokatforening
Den norske Bankforening
Den norske Dommerforening
Forsvarergruppen av 1977
Handels- og Servicenæringens Hovedorganisasjon
Juridisk rådgivning for kvinner (JURK)
Juss-Buss
Jussformidlingen i Bergen
Juss Hjelpa i Nord-Norge
Kommunenes sentralforbund
Landsorganisasjonen i Norge
Norges Eksportråd
Norges Juristforbund
Norges Kristelige Juristforbund
Norges Politisjefforening
Norsk forening for kriminalreform (KROM)
Norsk Lensmannslag
Norske kvinnelige juristers forening
Næringslivets Hovedorganisasjon
Politiembetsmennenes Landsforening
Politiets Fellesforbund
Rettspolitisk forening
Sparebankforeningen i Norge
Departementet har fått svar frå følgjande instansar:
Arbeids- og administrasjonsdepartementet
Barne- og familiedepartementet
Finansdepartementet
Fiskeridepartementet
Forsvarsdepartementet
Kyrkje-, utdannings- og forskingsdepartementet
Landbruksdepartementet
Olje- og energidepartementet
Samferdselsdepartementet
Utanriksdepartementet
Bergen byrett
Borgarting lagmannsrett
Høgsterett
Kriminalpolitisentralen
Politimeisteren i Oslo
Politimeisteren i Romerike
Politimeisteren i Stavanger
Økokrim
Garanti-Instituttet for Eksportkreditt
Kredittilsynet
Akademikerne
Den Norske Advokatforening
Den norske Bankforening
Den norske Dommerforening
Forsvarergruppen av 1977
Handels- og Servicenæringens Hovedorganisasjon
Juridisk rådgivning for kvinner (JURK)
Kommunenes Sentralforbund
Landsorganisasjonen i Norge (LO)
Norges Politisjefforening
Norske kvinnelige juristers forening
Næringslivets Hovedorganisasjon (NHO)
Sparebankforeningen i Norge
Akademikerne, Arbeids- og administrasjonsdepartementet, Barne- og familiedepartementet, Den norske Dommerforening, Fiskeridepartementet, Forsvarergruppen av 1977, Forsvarsdepartementet, Høgsterett, Juridisk rådgivning for kvinner (JURK), Kommunenes Sentralforbund, Kyrkje-, utdannings- og forskingsdepartementet, Landbruksdepartementet, Olje- og energidepartementet og Samferdselsdepartementet seier at dei ikkje har merknader til realiteten i saka. Om høyringsfråsegnene elles viser departementet til drøftinga under punkt 4 og 5 nedanfor.