Noregs havområde

Noregs havområde har spesielt produktive økosystem, rike på liv og ressursar.

Her finst verdas største torske- og sildebestand. Vi har korallrev som er over 8000 år gamle og artsrike tareskogar. Mellom greinene på korallane sym sei og uer, og mindre artar som krepsdyr og sjøstjerner finn skjul der.
Vi har store sjøfuglkoloniar med store delar av europeiske sjøfuglbestandar, men bestandar av sjøfugl som krykkje og lomvi har òg hatt betydeleg tilbakegang. Vi har store kvalar som spermkvalen og den trua grønlandskvalen, og småkvalar som nise. Vi har kystselar som steinkobbe og arktiske selar som grønlandssel.

Langs kysten finn vi kontinentalsokkelen som ei hylle i forlenging av fastlandet. På denne sokkelen og i skråninga nedanfor lever spesielt mange artar. Her fraktar kyststraumen med seg mat nordover i form av mellom anna egg og larvar frå fisk og andre dyr.

Vi har òg mange aktivitetar som påverkar livet og naturen i havet. Olje og gass har vore ein drivande kraft i velstandsutviklinga i Noreg sidan 1970-talet. Produksjon av vindkraft til havs er ei framveksande næring.

Botnreiskapar påverkar havbotnen og artane som lever der. Fisket gir ofte bifangst, anten av andre fiskeslag, men òg uønskt bifangst av sjøfugl, svamp eller korallar. Vi påverkar havet og kysten òg gjennom forureining – langtransportert eller lokal. Det kan vere plast, miljøgifter eller næringsstoff som blir fanga opp av havstraumar langt unna og ført nordover langs kysten.

Uansett kva vi utnyttar i havet, påverkar vi ressursen sjølv eller miljøet rundt. Det gjeld å gjere avtrykket etter menneskeleg aktivitet så lite som mogleg.

Forvaltingsplanane for dei norske havområda

Forvaltingsplanane dekkjer havområda frå grunnlinjene langs kysten og ut til ope og djupt hav.

Målet med forvaltingsplanane for havområda er å leggje til rette for verdiskaping og samstundes oppretthalde naturmangfaldet. Forvaltingsplanane er eit viktig verktøy for å gjennomføre ei heilskapleg og økosystembasert forvalting i norske havområde.

Noreg var tidleg ute med å lage og praktisere forvaltingsplanar. Det ligg eit omfattande samarbeid i botn både mellom forsking, fagetatar og mellom departementa.

Miljøtilstanden i dei norske havområda blir i aukande grad påverka av klimaendringar og auka havtemperatur. Havklimaet har endra seg i alle dei tre forvaltingsplanområda, og fører til endringar i økosystema. Ei hovudutfordring er å ta vare på naturen og ressursane på ein god måte i ei tid der både klima, miljø og aktivitet til havs er i rask endring. Dette er avgjerande for at havet framleis skal vere ein hjørnestein for norsk verdiskaping i framtida.

Havforvalting må byggje på kunnskap

Forvaltinga av havområda må vere kunnskapsbasert. Vi treng kunnskap om dei viktigaste næringane, om økosystema og tilstanden og utviklinga i havmiljøet. Det er viktig at samanhengen mellom påverknader og miljøkonsekvensar blir synleggjort og effektane dokumenterte. Kunnskapen er grunnlaget for tiltak vi gjer for å ta vare på havet og økosystema.

Mareano-programmet kartlegg havbotn i norske havområde, med djupne og botnlandskap, geologi, sediment, naturtypar, plastforureining og annan forureining på havbotnen. Programmet blei oppretta i 2005.

For å kunne seie noko om tilstand og endringar i miljøet er det laga eit system for miljøovervaking. Eit sett med indikatorar, til dømes temperatur, plankton, visse fiskeslag og sjøfuglar, blir følgde og målte gjennom eit fast system.

Endringar av indikatorane varslar forvaltinga om at det kan ha skjedd endringar eller påverknad av havmiljøet som medfører behov for tiltak.

Sjøfuglprogrammet Seapop blei starta i 2005. Programmet gir oss kunnskap om utviklinga i bestandane hos lundefugl, skarv og ærfugl, og mange fleire. I programmet Seatrack kan forskarane med ny teknologi følgje fuglane sine vandringar gjennom heile året, frå fuglefjellet om sommaren til langt ut på havet om vinteren.

Les meir om programmene:

Marine verneområde

Ein viktig del av ei heilskapleg og økosystembasert havforvalting er å verne eit representativt utval av naturen til havs. På denne måten sikrar vi mangfaldet av artar og naturtypar i eit langsiktig perspektiv.
I eit verneområde vil det gjelde strengare reglar for aktivitet enn det som elles gjeld. Aktivitet som kan skade den naturen vi vil ta vare på skal ikkje vere tillate innanfor verneområdet.

Verneområda i sjø femner eit rikt og variert utval av norsk natur. Vi har marine verneområde langs heile kysten, og nasjonalparkar og naturreservat som òg dekkjer område i sjø ved Fastlands-Noreg, Svalbard, Jan Mayen og Bouvetøya.

Det går føre seg prosessar med sikte på å verne fleire nye område i løpet av dei næraste åra.

Alle dei marine verneområda som er oppretta hittil ligg innanfor territorialfarvatnet, som strekkjer seg ut til 12 nautiske mil frå grunnlinjene langs kysten.

Ei ny lov om vern av marin natur utanfor territorialfarvatnet (havvernlova) blei vedteken i juni 2025 og trer i kraft 1. januar 2026. Lova dekkjer norske havområde i sonene som strekkjer seg ut til 200 nautiske mil ved Fastlands-Noreg, Svalbard og Jan Mayen, og store område med norsk kontinentalsokkel både i nord og i Sørishavet.

Havvernlova gjer det mogleg å opprette marine verneområde i alle desse havområda. Lova er eit viktig nytt verktøy for å ta vare på viktige område for naturen utanfor dei kystnære områda, og for Noregs bidrag til oppfylling av dei internasjonale måla vi har forplikta oss til gjennom naturavtalen.

Hav og klima

Havet har ei avgjerande rolle for klimaet, mellom anna som karbon- og varmelager. Som økosystem er havet samstundes sterkt påverka av klimaendringar og havforsuring. Eit varmare og surare hav vil endre livsvilkåra i havet og kan få store konsekvensar òg for oss menneske som utnyttar ressursane frå havet.

Klimakrisa og naturkrisa er to kriser som må løysast samstundes og i samanheng. Når vi tek godt vare på naturen i havet, er dette òg bra for klimaet. I ei framtid med varmare og surare hav, kan nokre kyst- eller havområde fungere som «klimarefugium» der artar framleis vil kunne trivast og oppretthaldast.

Blå skog som tareskog, sjøgrasenger, tidevassenger og -sump bidreg til å sikre store karbonlager. Når vi bevarer og restaurerer blå skog, er dette derfor ei av dei fremste løysingane på karbonlagring, forsuring, oppvarming og tap av liv i havet.