6 Statens petroleumsfond

Inntektene og utgiftene til Statens petroleumsfond er definerte i lov 22. juni 1990 nr. 36 om Statens petroleumsfond. Inntektene er summen av staten sin netto kontantstraum frå petroleumsverksemda, som vert overført frå statsbudsjettet, og avkastinga på formuen i fondet. I 2001 vart petroleumsfondslova endra, slik at inntekter frå sal av aksjar i Statoil vart inntektsført i Petroleumsfondet. Utgiftene til fondet er ei årleg overføring frå fondet etter vedtak i Stortinget 1. Med utgangspunkt i innstillinga frå finanskomitéen ved handsaminga av lova om fondet, er det etablert som praksis at overføringa svarer til det oljekorrigerte underskotet på statsbudsjettet. Tabellane 6.1 og 6.2 syner balansen og resultatrekneskapen for Statens petroleumsfond. Rekneskapen for fondet er ikkje ein del av statsrekneskapen, men tala vert presenterte her til orientering.

Rekneskapen for Petroleumsfondet vert ført etter dei same retningslinene som rekneskapen elles i Noregs Bank. Frå 1999 vert rekneskapen ført etter prinsippet om marknadsverdi.

I 2002 hadde Statens petroleumsfond inntekter utan omvurderingar på til saman 191 807 mill. kroner. Kontantstraumen frå petroleumsverksemda til staten utgjorde den største delen av desse inntektene med 169 234 mill. kroner. Dei bokførte renteinntektene og utbyte frå selskapa i porteføljen m.v. utgjorde til saman 22 573 mill. kroner i 2002. Etter vedtak i nysaldert budsjett 2002 vart det overført 53 406 mill. kroner frå Petroleumsfondet til statsbudsjettet i 2002. Overskotet i fondet etter nasjonalrekneskapen sine definisjonar vart dermed 138 401 mill. kroner.

Omvurderingane i rekneskapen for Statens petroleumsfond i 2002 utgjorde i alt -153 143 mill. kroner. Av dette var 19 934 mill. kroner realiserte verdipapirtap, og 27 072 mill. kroner var urealiserte tap. Resultatet frå terminhandlar i valuta og resultat frå handlar i futures-marknaden utgjorde –2 028 mill. kroner. Valutakurstapet var 104 110 mill. kroner, dvs. fallet i verdien til fondet målt i norske kroner som følgjer av styrkinga av kronekursen i 2002. Medrekna omvurderingar vart det dermed eit underskot i fondet i 2002 på til saman 14 742 mill. kroner.

Kontantstraumen frå petroleumsverksemda fråtrekt overføringa til statsbudsjettet, utgjer netto avsetjing til fondet over statsbudsjettet. Denne netto avsetjinga var 115 828 mill. kroner i 2002. Overføringane frå statskassa til fondet vart fordelte slik:

• 12,1 mrd. kroner 31. januar,

• 12,2 mrd. kroner 28. februar,

• 12,0 mrd. kroner 2. april,

• 12,9 mrd. kroner 30. april,

• 15,6 mrd. kroner 31. mai,

• 13,0 mrd. kroner 28. juni,

• 15,5 mrd. kroner 31. juli,

• 12,5 mrd. kroner 30. august,

• 9,6 mrd. kroner 30. september og

• 10,3 mrd. kroner 30. november.

Av overføringa 31. januar vart 1 mrd. kroner tilført Miljøfondet. Overføringa 2. april inneheld ei korrigering på 6 017 mill. kroner som var for lite overført i 2001.

Fråtrekt det for lite overførte beløp i 2001, vart det til saman overført 119 710 mill. kroner netto til fondet over statsbudsjettet 2002, noko som var 3 882 mill. kroner meir enn netto avsetjing til Petroleumsfondet etter statsrekneskapen. I kapitalrekneskapen per 31. desember 2002 er denne differansen ført opp som ei mellomrekning mellom fondet og statskassa. I tråd med tidlegare praksis legg ein opp til at det vert korrigert for denne mellomrekninga saman med ei overføring til fondet tidleg i 2003.

Når ein korrigerer for mellomrekninga med statskassa og fråtrekt forvaltningskostnadene til Noregs Bank, syner rekneskapen at den bokførte verdien av fondet ved utgangen av 2002 var på 608 475 mill. kroner. Dette svarte også til marknadsverdien, jf. at rekneskapen no vert ført til marknadsverdi.

Midlane i Petroleumsfondet vert plasserte i både renteberande verdipapir og eigenkapitalinstrument. Noregs Bank forvaltar Petroleumsfondet etter oppdrag frå Finansdepartementet. Finansdepartementet har i forskrift og i brev til banken definert nærare retningsliner for forvaltninga. I forskrifta om forvaltninga av fondet som tok til å gjelde frå 1. januar 1998, heiter det at Finansdepartementet skal definera ein såkalla referanseportefølje som dannar grunnlaget for risikostyringa. Referanseporteføljen er sett saman slik at han skal representera ein nøytral investeringsstrategi innafor dei retningslinene Finansdepartementet har gitt. Vidare har Finansdepartementet fastsett ei ramme for kor mykje dei faktiske investeringane kan avvike frå referanseporteføljen, målt ved risikomålet relativ volatilitet. Relativ volatilitet er definert som det forventa standardavviket til avkastinga til den såkalla differanseporteføljen som utgjer skilnaden mellom referanseporteføljen og den faktiske porteføljen, jf. nærare omtale i St. meld. nr. 1 (1997-98) Nasjonalbudsjettet 1998. Ramma for relativ volatilitet har vore 1,5 prosentpoeng sidan målet vart innført i 1998. Referanseporteføljen er sett saman av 60 pst. renteberande verdipapir og 40 pst. eigenkapitalinstrument.

Den 3. mars 2003 offentleggjorde Noregs Bank årsrapporten for Statens petroleumsfond. Årsrapporten følgjer denne meldinga som utrykt vedlegg. I dokumentasjonsdelen i den vedlagte årsrapporten for fondet er det gitt ei samla liste over fondet sine eignelutar, delt på aksjar, aksjefutureskontraktar, obligasjonar, rentefutures og rentebytteavtaler, bankinnskot, valutaterminkontraktar, gjenkjøps- og gjensalsavtaler og andre fordringar. For alle aksjeinvesteringane er det oppgitt namn på selskapet, marknadsverdi av aksjeposten og eigardel i selskapet. For dei andre eignelutane er det oppgitt namn på utferdaren eller motparten og marknadsverdi av plasseringa. Alle investeringane er fordelte etter land.

Årsrapporten til Noregs Bank for Petroleumsfondet skildrar korleis den særskilde porteføljen av utanlandske verdipapir som svarer til fondet sin konto i banken, vart forvalta i 2002. Den bokførte verdien av den særskilde porteføljen var 608 475 mill. kroner ved utgangen av 2002. Avkastinga på dei utanlandske investeringane i fondet vart på -4,7 pst. for heile 2002 når ein måler i utanlandsk valuta i samsvar med valutasamansetjinga til referanseporteføljen. Når ein fordeler avkastinga på aksje- og obligasjonsporteføljane, syner tala at aksjeinvesteringane (ordinær portefølje) gav ei avkasting på –24,38 pst. medan avkastinga på obligasjonsinvesteringane utgjorde 9,90 pst. Den vekta summen av avkastinga i dei to aktivaklassane svarar ikkje nøyaktig til totalavkastinga. Årsaka er at avkastingstala av året er bygd opp ved å kjede månadlege avkastingstal for aktivitetsklassane og for totalen kvar for seg. Verdien av den norske krona styrka seg mot valutakorga til Petroleumsfondet i 2002. Dette førte til at fondet sine utanlandske eignelutar vart tilsvarande mindre verd målt i norske kroner. For heile året var totalavkastinga –19,09 pst. målt i norske kroner (medrekna Miljøfondet). Det er likevel avkastinga i utanlandsk valuta som er mest relevant når ein skal vurdere utviklinga i den internasjonale kjøpekrafta til fondet. Reell avkasting målt i utanlandsk valuta er utrekna til –6,48 pst. 2

Det var variasjon i avkastinga mellom kvartala i 2002, særleg for aksjeporteføljen. I 1. og 4. kvartal var avkastinga for Petroleumsfondet (utan Miljøfondet) positiv med 0,59 pst. og 2,83 pst. målt i utanlandsk valuta. I 2. og 3. kvartal var avkastinga negativ med -2,9 pst. og -5,1 pst. målt i utanlandsk valuta.

Tala for avkasting er bruttotal på den måten at forvaltningskostnadene ikkje er trekte ifrå. I resultatoppstillinga for fondet i tabell 6.2 er forvaltningskostnadene trekte ifrå. Dei samla kostnadene til forvaltninga vert dekte av avkastinga til fondet i samsvar med forvaltningsavtalen mellom Finansdepartementet og Noregs Bank. For 2002 var kostnadene 0,130 pst. av den kapitalen som etter referanseporteføljen kunne plasserast i eigenkapitalinstrument, og 0,047 pst. av den kapitalen som kunne plasserast i renteberande verdipapir. Desse tala omfattar ikkje avkastingsavhengige honorar til eksterne forvaltarar. Samla utgjorde godtgjeringa til Noregs Bank 560 mill. kroner i 2002. Ein viser til den vedlagte årsrapporten for fondet for nærare omtale.

Ei viktig oppgåve for Finansdepartementet er å evaluera korleis Noregs Bank forvaltar midlane i fondet. Departementet har i 2002 nytta det britiske konsulentselskapet Hewit, Bacon & Woodrow til å utarbeida rapport om forvaltninga av fondet. Rapporten er offentleg, og er tilgjengeleg på internettsidene til Finansdepartementet (www.odin.dep.no/fin). Frå og med 2003 vil konsulentselskapet Mercer ta over dette arbeidet.

Noregs Bank si forvaltning av Petroleumsfondet vert Revidert av revisjonen til Noregs Bank, men Riksrevisjonen utfører også eigne kontrollhandlingar. Han er underlagt representantskapen, som er oppnemnt av Stortinget. Alle viktige rapportar som Noregs Bank sender ut om Petroleumsfondet, er stadfesta av revisjonen til Noregs Bank. Den overordna revisjonen av Petroleumsfondet er lagt til Riksrevisjonen, og Riksrevisjonen byggjer sin revisjon på det arbeidet som vert utført av revisjonen til Noregs Bank.

Dette talet utgjer i 2002 summen av desse postane (tal i tusen kroner):