5 Oppsummering og vurderingar

5.1 Innleiing

Spørsmålet som utvalet har undersøkt, er kva for handlingsrom EØS-reglane om offentleg støtte gir norske styresmakter i distrikts- og regionalpolitikken. Dette er eit spørsmål om kva for juridiske rammer styresmaktene må handle innanfor. Utgangspunktet er at statsstøtte er forboden, men i ein del tilfelle er det gjort unntak frå dette etter gitte retningslinjer og forordningar.

Handlingsrommet for styresmaktene er dermed knytt til kva ESA kan tillate, anten gjennom godkjenning av støtteordningar, eller støtte i enkeltsaker. Det er ikkje alltid noka skarp grense mellom tiltak som fell utanfor og innanfor EØS-avtalen, og heller ikkje mellom tiltak som etter EØS-reglane blir rekna som statsstøtte eller ikkje. Desse grensedragingane kan dermed påverke handlingsrommet i saker om statsstøtte for dei nasjonale styresmaktene.

Sjølv om styresmaktene har eit handlingsrom i forhold til rettsreglane om statsstøtte, er det ikkje sjølvsagt at handlingsrommet bør utnyttast. Dette må vurderast ut frå både faglege og politiske omsyn. Utnyttinga av dette handlingsrommet er knytt til nasjonale prioriteringar , mellom anna av knappe budsjettmidlar.

Utvalet er samd i det synet at den graderte arbeidsgivaravgifta er eit godt tilpassa regionalpolitisk verkemiddel etter norske forhold. Framlegget om nytt regionalpolitisk regelverk som skal gjelde frå 2007, og som er omtalt i avsnitt 4.9, er no til drøfting i EU. Dette kan gi høve til endringar i regelverket, og det kan opne for generell bruk av gradert arbeidsgivaravgift i ein stor del av dei områda der tiltaket har vore nytta.

Om ein trur at norske styresmakter vil lykkast i dette arbeidet, bør dei tiltaka som blir sette i verk i mellomtida for å kompensere for den graderte arbeids­givaravgifta, ikkje ha form og innhald som gjer dei vanskelege å oppheve. Dette taler mellom anna for at ein ikkje opprettar nye organ i regionalpolitikken, men heller nyttar dei institusjonane og ordningane som alt finst.

5.2 Det juridiske handlingsrommet

Støtte som er gitt av norske styresmakter, kjem ikkje inn under EØS-reglane om statsstøtte i desse tilfella:

• Styresmaktene kan yte statsstøtte på eit område som ikkje er dekt av EØS-avtalen . Dette gjeld innanfor delar av fiskeri- og landbrukssektoren, sjå avsnitt 2.1.2.

• Styresmaktene kan yte støtte som klart ikkje er omfatta avstatsstøttedefinisjonen i artikkel 61(1) i EØS-avtalen. Til dømes gjeld det støtte som ikkje oppfyller kravet om å påverke samhandelen, sjå avsnitt 2.2.2.

Styresmaktene må melde frå til ESA om offentleg støtte som det er ønskjeleg å gi for å få støtta godkjend. Meldingsplikta gjeld likevel ikkje støtte i desse tilfella:

• Styresmaktene kan yte støtte til tiltak som ikkje treng godkjenning på førehand, når tiltaket oppfyller vilkåra om gruppefritak for opplæringsstøtte, sysselsetjingsstøtte, støtte til SMB eller bagatellstøtte, sjå avsnitt 2.2.3.

• Styresmaktene kan tildele og auke støtte innanfor ei støtteordning som alt er godkjend av ESA, dersom høvet til støtte ikkje er nytta fullt ut.

• Enkelttildelingar under gruppefritaka og godkjende støtteordningar treng styresmaktene ikkje å notifisere til ESA.

• Styresmaktene kan yte vederlag til bedrifter som er tildelte ei oppgåve med å utføre tenester av allmenn økonomisk interesse . Føresetnaden er at tildelinga oppfyller dei vilkåra som er sette, sjå avsnitt 2.2.5.

Det kan vere vanskeleg å trekkje grensa mellom kva som er og ikkje er statsstøtte, til dømes vurderingar av kva som er marknadsvilkår eller korleis samhandelen blir påverka. Praktiseringa av unntaka frå statsstøtte kan innebere vurderingar ut frå skjønn.

Er det rimeleg tvil om eit tiltak blir råka av statsstøtteforbodet, taler mykje for at saka blir meld til ESA. Årsaka er at om støtta er ulovleg, kan ESA krevje at bedrifta må betale pengane tilbake. Dette kan vere økonomisk vanskeleg for bedrifta som har fått støtte, og politisk vanskeleg for styresmaktene. Støtte som er meld til ESA, kan ikkje bli gitt så lenge saka blir behandla.

Norske styresmakter kan rette seg etter ESAs haldning. Men er norske styresmakter usamde med ESA om korleis reglane for statsstøtte i EØS-avtalen skal tolkast, kan saka prøvast for EFTA-domstolen. Omsynet til ei rettsleg avklaring kan gjere det ønskjeleg at norske styresmakter går til sak for EFTA-domstolen. Dette kan til dømes gjelde om saka er prinsipiell eller særs viktig elles. Vinn styresmaktene fram, vil det føre til at dei får eit større handlingsrom enn om dei hadde godteke ESAs syn.

5.3 Dei økonomiske omsyna

Når ein vurderer tiltak som skal kompensere for endringa i den graderte arbeidsgivaravgifta, kan ein ta utgangspunkt i dei positive verknadene dette tiltaket har. I kapittel 3 har vi drøfta sterke og svake økonomiske sider ved ulike verkemiddel. Det er fire forhold ein legg særskilt vekt på ved denne vurderinga: treffgrad , styrings effektivitet, transaksjons kostnader og vridingseffektar .

Den graderte arbeidsgivaravgifta kompenserer for lønnskostnadene til bedriftene og verkar med det direkte inn på sysselsetjinga (det blir billigare å tilsetje folk). Dersom årsaka til låg busetjing er få eller lite varierte arbeidsplassar, vil tiltak som subsidierer arbeidskrafta, ha positive verknader når det gjeld å auke sysselsetjinga. Da vil talet på arbeidsplassar skapte eller haldne ved lag, bli høgast per støttekrone. Ein kan seie at verkemiddelet har god treffgrad i forhold til distriktsproblemet og høg styringseffektivitet .

Ved tiltak som verkar indirekte , til dømes gjennom transportmarknaden, kan støttekostnadene per arbeidsplass bli høgare. Næringslivet får ein stimulans, men det er usikkert kva effekt lågare transportkostnader eller betre kvalitet på transportinfrastrukturen har for sysselsetjinga i distrikta. Tiltak som verkar gjennom kapitalmarknaden, til dømes støtte til fysiske investeringar, kan stimulere den økonomiske veksten, men treng ikkje å stimulere sysselsetjinga.

Arbeidsintensive bedrifter med høgt lønnsnivå vil få den sterkaste stimulansen gjennom den graderte arbeidsgivaravgifta. Når målet er fleire arbeidsplassar med høgt lønnsnivå, blir styringseffektiviteten høg . På den andre sida vil alle som betaler lønn til tilsette, nyte godt av ei slik ordning. Generelle ordningar kan dermed bli kostbare. Dette gjelder også dei arbeidsgivarane som ikkje let seg påverke av stimulansen, og bedrifter som ville ha greidd seg utan ordninga. I den grad støtta berre aukar overskotet i bedrifta, er styringseffektiviteten låg om ikkje overskotet blir nytta lokalt til å skape vekst.

Selektive verkemiddel har sin styrke i at dei både kan rettast mot dei behova kvar bedrift har, og mot prioriterte område. Støtte blir gitt etter søknad ut frå faglege vurderingar i kvart tilfelle. Men det kan da bli andre styringsproblem fordi behandling av søknader krev vanskeleg tilgjengeleg informasjon, mellom anna om mottakarane verkeleg treng støtte, eller om det gjeld eit godt prosjekt.

Administrasjonen av støttetiltak fører til transaksjonskostnader hos både styresmaktene og mottakarane. Slike transaksjonskostnader kan vere store. Dette gjeld særleg tiltak som er baserte på ei individuell behandling i motsetning til tiltak som verkar automatisk. Styresmaktene bruker tid på å hente inn informasjon og behandle søknadene, administrere verkemiddeletaten m.v. Søkjarane bruker tid og andre ressursar mellom anna på å gjere seg kjent med ordningane, søkje om støtte og seinare rapportere. Dessutan bruker bedriftene noko av sine ressursar på å få støtte i staden for å skaffe seg ein betre marknadsposisjon. Det kan gi feil bruk av ressursane i bedrifta. Men tiltak som er baserte på søknad, gjer det også mogleg med betre budsjettkontroll og styring mot utvalde mål.

Verkemiddel som er retta mot å støtte ein bestemt produksjonsfaktor vrir dei relative prisane og fører til auka bruk av denne faktoren. Om til dømes arbeidskraft, kompetanse eller FoU blir støtta, aukar bruken av desse faktorane. Dette er tilsikta vridingseffektar . Men verkemiddel kan også ha vridingseffektar som ikkje er tilsikta eller ønskjelege. Til dømes vil investeringsstøtte redusere prisen på kapitalinvesteringar. Da kjem det til å bli investert meir. Men dette kan minke bruken av arbeidskraft fordi bedrifta til dømes får meir effektive maskinar.

Ei anna type vriding er mellom geografiske område som får tildelt støtte, og område utan støtte. Det er da eit mål å vri aktiviteten frå område utan støtte til område med støtte.

Det er viktig å ta omsyn til dei dynamiske effektane av dei ulike tiltaka. Verkemiddel som styrkjer endrings- og nyskapingsevna til bedriftene, til dømes gjennom auka investeringar og FoU, eller gjennom infrastrukturtiltak, kan skape vekst på lang sikt. Dette kan sikre arbeidsplassar og skape auka sysselsetjing.

5.4 Vurderingar av handlingsrom og tiltak

Med eit relativt stort juridisk handlingsrom vil dei faglege og politiske vala i nokon grad bli styrte av om ein vil kompensere for avgiftsauken, eller om ein siktar meir mot overordna regionalpolitiske mål . Også handlingsplanane frå fylkeskommunane reflekterer desse to perspektiva.

Eit omsyn for styresmaktene kan vere å utforme tiltaka slik at dei best mogleg treffer dei arbeidsplassane og næringane som mister eit viktig støtteelement. Det kan ein gjere gjennom eit utval av selektive verkemiddel . Dei bedriftene som blir særleg råka av omlegginga, er mellomstore og store arbeidsintensive bedrifter som ikkje får transportstøtte, til dømes større tenesteytande bedrifter.

På kort sikt kan eit slikt utval kompensere meir direkte enn verkemiddel som verkar indirekte og på lengre sikt, til dømes infrastrukturtiltak og personretta tiltak. Dei selektive verkemidla er styringseffektive i forhold til enkeltbedrifter . Ein kan også ta eit visst omsyn til bransjeulemper når ein bestemmer seg for selektive tiltak i dei ulike regionane.

Eit anna perspektiv kan vere å finne fram til tiltak som påverkar overordna regionalpolitiske mål på litt lengre sikt. I denne tankegangen stiller ein seg friare samanlikna med ein direkte kompensasjon. Ein kan argumentere for å bruke selektive verkemiddel her også, men effektane for utviklinga på litt lengre og lang sikt vil stå meir sentralt.

Ein kan òg sjå på korleis ein best kan innrette organiseringa av tiltaka, slik at det blir færrast mogleg styringsproblem og transaksjonskostnader.

I kapittel 4 har vi sett at det er meir dei nasjonale prioriteringane enn EØS-reglane som set grensa for kor stor støtte som blir gitt til ulike formål. Styresmaktene har eit stort handlingsrom innanfor støtteordningar som alt er godkjende av ESA, til dømes å gradere ei godkjend horisontal støtteordning innanfor den melde maksimale støttesatsen, eller berre å støtte visse regionar.

Ei rekkje tiltak kan nyttast meir enn i dag. Men det er ikkje sikkert at det i alle tilfelle er fornuftig å gjere det. Somme tiltak er dessutan vanskelegare å få godkjent av ESA enn andre, og i nokre tilfelle er handlingsrommet klarare enn i andre. At eit handlingsrom er klart, kan i seg sjølv vere eit argument for å nytte det om ein samanliknar med mindre klare tilfelle.

ESA har sett ei grense for bagatellstøtte per føretak som ein fritt kan gi utan at det blir sett på som statsstøtte. Etter omlegginga er den graderte arbeidsgivaravgifta gitt prioritet i bruken av dette fribeløpet. Dette reduserer mykje av handlingsrommet for å gi anna støtte som bagatellstøtte i regionar der arbeidsgivaravgifta blir auka. Til dømes nyttar mange av dei kommunale næringsfonda denne heimelen for dei næringsretta tiltaka sine i dag. Ei notifisering og godkjenning av desse tiltaka i forhold til gruppefritak eller andre unntak vil auke det samla handlingsrommet.

5.5 Nokre konkrete vurderingar

I dette avsnittet har vi trekt fram nokre tiltak der det finst eit klart handlingsrom. Det blir vist til gjennomgangen i avsnitt 4.2.

5.5.1 Fysiske investeringar

Investeringstilskot er eit døme på at styresmaktene kan ha stort handlingsrom innanfor fastsette rammer med omsyn til støtteintensitet. Det er omtalt i avsnitt 4.2.2.

Når det gjeld støtte til bedriftene sine fysiske investeringar, kan styresmaktene til dømes

• auke den noverande støttegraden innanfor dei fastsette maksimalstøttesatsane

• opne for at også store bedrifter i større grad enn no får støtte innanfor dei fastsette maksimalsatsane

• gi investeringstilskot til prosjekt med eit lågare innovativt innhald enn det som krevst no

Innanfor eksisterende ordningar er tildelingar til dei ulike prosjekta gitt ut frå ei vurdering av om dei løyser ut investeringar som elles ikkje ville ha blitt gitt. Ein prioriterer prosjekt med eit nyskapingsinnhald. Generelt vil nyinvesteringar kunne gi auka produktivitet og trekkje med seg både produkt- og kompetanseutvikling.

Långivarar og låntakarar har ulik informasjon om risikoen og potensialet i prosjekta. Dette er ei særleg ulempe for mindre bedrifter som kan ha dårleg tilgang til alternative kapitalkjelder. Slike negative sider ved kredittmarknaden kan tale for å bruke investeringsstøtte meir aktivt.

I distrikta vil òg andrehandsverdien av fysiske investeringar som bygg, anlegg og andre mindre mobile kapitalgjenstandar, vere lågare enn i sentrale strøk. Dermed vil risikoen ved lån til slike investeringar bli høgare og tilbodet av kapital dårlegare her. Det kan tale for å opne for støtte til investeringsprosjekt i distrikta uavhengig av innovasjonsinnhaldet i prosjekta.

Når det gjeld sysselsetjing, verkar investeringsstøtte indirekte og er dermed mindre målretta på kort sikt. Slike tiltak kan likevel ha gode effektar på lengre sikt dersom det styrkjer konkurranseevna og fører til auka produksjon. At store bedrifter i større grad kan få slike tilskot, kan gi meir dekning av dei auka kostnadene etter omlegginga av arbeidsgivaravgifta enn det som kan skje gjennom bagatellreglane aleine. Dersom ein nyttar eit kompensasjonsperspektiv, er det ei ulempe at støtte til fysiske investeringar i mindre grad vil råke kompetanseintensive, tenesteytande næringar.

Evalueringar av dei tildelingane Innovasjon Norge gjer av investeringstilskot, tyder på at dette er eit føreseieleg verkemiddel og at det er relativt kostnadseffektivt. Det er enkelt å administrere og har få styrings- og insentivproblem. Ordninga kan gjerast meir generell ved at ein innfører henne som ein rett dersom prosjektet oppfyller visse minstekrav. Dess meir automatisk verkemiddelet er utforma, dess mindre er tilpassingsproblema. Derimot kan det vere andre problem i samband med ei slik ordning. Det vil mellom anna auke kostnadene ved ordninga og kan føre til overinvesteringar.

5.5.2 Sysselsetjing

Støtte til å auke sysselsetjinga kan kome inn under gruppefritaket etter kommisjonsforordninga, eller inn under støtte til jobbskaping etter ESAs retningslinjer for regionalstøtte. I den grad det blir opna for støtte etter gruppefritaket, er melding til ESA ikkje nødvendig, berre ei forenkla melding til Nærings- og handelsdepartementet. Både denne ordninga og regionalstøtte til jobbskaping i samband med investeringar, blir meir nytta i andre EØS-statar enn i Noreg.

I eit kompensasjonsperspektiv kan dette vere eit godt alternativ for å støtte tenesteytande næringar. Slike føretak vil ofte ikkje få full kompensasjon etter dei tiltaka som er gjorde for å kompensere for omlegginga av den graderte arbeidsgivaravgifta. Dei får til dømes ikkje transportstøtte, og store føretak får liten kompensasjon innanfor grensa for bagatellstøtte.

Støtte til nyinvesteringar vil i første rekkje favorisere kapitalintensive verksemder med relativt store krav til lokale, maskinar m.v. Spesielt for verksemder innanfor fleire av servicenæringane og store delar av bygg og anlegg kan behovet for slike investeringar vere lite.

Støtte til jobbskaping vil treffe direkte når det gjeld målet om å auke sysselsetjinga, særleg i arbeidsintensive næringar som til dømes servicenæringar. Desse næringane, og særlig kompetanseintensiv forretningsmessig tenesteyting, har ikkje dei fordelane som sentral lokalisering gir. I slike bransjar kan det derfor vere fornuftig å bruke verkemiddel som er direkte retta mot jobbskaping. Det kan vere vanskeleg å administrere ordningar som skal gi støtte berre til auke i sysselsetjinga, fordi ein kan få tilpassingar til systemet. Derfor kan ein få styringsproblem i samband med administrasjon og kontroll med dette.

5.5.3 Kompetanseheving

Støtte til kompetansehevande tiltak kan kome inn under eit gruppefritak frå meldeplikta knytt til opplæring . Dersom ein er innanfor dette, er det inga notifiseringsplikt til ESA, men ei forenkla meldeplikt til det ansvarlege departementet. På dette feltet er handlingsrommet stort.

Dei fleste bedrifter vil ha nytte av kompetansehevande tiltak, og ofte nytter bedrifter færre ressursar til slik aktivitet enn det som er samfunnsøkonomisk tenleg. Det er lite midlar som går til slike kompetansehevande tiltak etter dei ordningane vi har i dag. Dersom det er ønskjeleg, kan kompetansehevande tiltak rettast mot dei bedriftene som får dei høgaste kostnadene ved omlegginga av avgifta.

Kompetanseheving kan altså vere tenleg både i eit kompensasjonsperspektiv og i eit utviklingsperspektiv. Det vil likevel vere vanskeleg å måle kor lønnsamt eit kompetansetiltak er.

5.5.4 Forsking og utvikling

Støtte til FoU kjem inn under horisontal støtte som må meldast til ESA. Innanfor dei eksisterande ordningane er det rom for auka bruk av regional gradering av støtte til FoU . Etter reglane for statsstøtte til FoU, kan ein gi fem prosentpoeng høgare støtte til FoU-prosjekt innanfor støttekartet enn til prosjekt utanfor. Dette er ikkje gjort i alle tilfelle no. I praksis er det i mindre grad teke regionale omsyn ved tildeling av midlar til FoU i Noreg.

Samanlikna med maksimalsatsane etter reglane for statsstøtte ligg den gjennomsnittlege støtta lågare for dei fleste av dei gjeldande tilskotsordningane til FoU. Derimot vil dei fleste verksemdene med FoU-aktivitetar nytte skattefrådraget gjennom ordninga med SkatteFUNN. Maksimalsatsane for støtte til FoU i ESAs retningslinjer for statsstøtte sett ei grense for støttegrad per prosjekt. Handlingsrommet for å gi støtte frå andre ordningar i tillegg til SkatteFUNN er avhengig av forskingsinnhaldet i prosjektet og kor stor bedrifta er, i tillegg til lokalisering.

Når det gjeld sjølve ordninga med SkatteFUNN, ligg det eit unytta handlingsrom gjennom ein auke i dei tillatne satsane for skattefrådrag for SMB og ved at ein tek bort det øvre taket for frådraget som dei nasjonale retningslinjene set. Både ei opning for auke i satsane for skattefrådrag og auke i maksimalbeløpet må meldast til ESA.

Det vil vere vanskeleg å måle den distriktspolitiske effekten av eit slikt tiltak. SkatteFUNN er mellom anna grunngitt i dei eksterne effektane av FoU, det vil seie at også andre bedrifter enn dei som ber kostnadene av prosjektet, kan få nytte av kunnskapen som blir generert ved eit FoU-prosjekt. Dei eksterne effektane som følgjer av FoU som er utført av bedrifter i distrikta, er neppe systematisk høgare enn effektane av FoU sentralt lokaliserte bedrifter har stått for. Ein eventuell regionalt grunngitt støtte til FoU som bør derfor givast som eit særskilt tilskot, slik at de regionale effektane av støtta også kan vurderast særskilt.

Det er fleire grunnar for at gjennomsnittleg støtte frå Forskingsrådet og Innovasjon Norge ligg lågare enn den maksimalt tillatne. Dette har å gjere med prioriteringar, budsjettrammar og at ein ikkje skal gi meir støtte enn det som skal til for å utløyse aktiviteten. SkatteFUNN blir meir nytta av verksemder utanfor støttekartet enn innanfor. Det fortel at det er mindre forsking i distrikta enn i sentrale strøk. Ut frå eit kompensasjonsperspektiv vil treffgraden av støtte til FoU dermed vere mindre enn ved andre tiltak, fordi få av bedriftene driv med FoU-aktivitet, og enda færre gjer det kvart år. I eit utviklingsperspektiv vil støtte til FoU vere tenleg dersom det fører til auka nyskaping, vekst og lønnsemd i næringslivet i distrikta.

5.5.5 Infrastruktur

Handlingsrommet for å gi støtte til infrastruktur er stort.

Fysiske infrastrukturar som tradisjonelt er dekte over dei statlege budsjetta, ikkje blir rekna som statsstøtte. Slike infrastrukturar er opne for alle og favoriserer ikkje enkeltbedrifter når det gjeld pris, tilgang eller tenestenivå. Dersom det dreier seg om infrastruktur det er vanlegare at marknaden sørgjer for, vil støtte til tiltak som berre kjem eit mindre område til gode, lettare bli vurdert som statsstøtte. Kvart tiltak må vurderast for seg i forhold til dei fire kriteria for statsstøtte som er omhandla i kapittel 2.

Også når det gjeld dei tilretteleggjande aktivitetane , er selektivitetsvilkåret viktig. Støttemottakarane må ikkje omfattast av vilkåret “ enkelte foretak eller produksjonen av enkelte varer ”. Til dømes vil marknadsføring av ein region i utgangspunktet ikkje vere ulovleg støtte. Men dersom det eigentleg er marknadsføring av det einaste hotellet i dalen, kan det bli vurdert annleis.

Etablering av næringshagar og liknande nettverksbyggjande aktivitetar kan kompensere for nokre av dei ulempene som følgjer av små miljø på mindre stader. Tenester som er knytte til kunnskapsparkar, inkubatorar, næringshagar, utviklingsselskap, bygging av nettverk m.v. kan også kome inn under omgrepet infrastruktur. Ved etablering av slikt må tenestene bli gitt etter dei same vilkåra som elles i marknaden.

Samanhangen mellom investeringar i transportinfrastruktur og regionalutvikling er ikkje eintydig. Det er ikkje lett å snu ei negativ utvikling i ein region ved hjelp av investeringar i transportinfrastrukturen. Unntaket er om det er ein situasjon der samfunnsøkonomisk gode prosjekt ikkje blir gjennomførte på grunn av mangel på pengar og når manglande infrastruktur er ein flaskehals for utviklinga. I slike tilfelle kan det gi gode regionale effektar å investere i transportinfrastruktur som òg kan gi målbare effektar for bedriftene. “Effektutvalet” prioriterte breiband framfor fysisk transportinfrastruktur. Grunnen var at marknadskreftene ikkje utan vidare gir nok investeringar der folketalet er under ei kritisk mengd for lønnsemd.

Generelt verkar infrastrukturtiltak meir indirekte på sysselsetjing og har størst effekt på den regionale utviklinga over tid. Det er litt vanskelegare å nytte slike tiltak innanfor eit reint kompensasjonsperspektiv, men eit døme kan vere marknadsføring av reiseliv og utvikling av kulturprosjekt. Slike tiltak kan kome dei store bedriftene innanfor reiselivsnæringa til gode. Desse får liten nytte av andre kompenserande tiltak, til dømes transportstøtte. Støtte til regional marknadsføring kan utløyse positive tiltak som det elles er vanskeleg å koordinere. Innanfor ei nytte-kostnad-tilnærming kan ein finne ut om tiltaka er samfunnsøkonomisk lønnsame. Samfunnsøkonomisk lønnsame infrastrukturtiltak vil generelt vere i tråd med eit breiare utviklingsperspektiv.

5.5.6 Andre tiltak

Handlingsrommet for driftsstøtte er lite. Med omlegginga av den graderte arbeidsgivaravgifta er dette handlingsrommet avgrensa til å gjelde direkte transportstøtte. Her er det som omtalt i avsnitt 4.2.8 noko handlingsrom att.

Meir personretta tiltak og tiltak retta mot eit auka offentleg og privat tenestetilbod generelt er i samsvar med eit utviklingsperspektiv. Regelverket opnar mellom anna for at det offentlege kan gi kompensasjon til føretak som yter tenester av allmenn økonomisk interesse, sjå avsnitt 2.2.5. Å setje i verk til dømes personretta tiltak ved å nytte dei generelle ordningane som blir administrerte gjennom skattesystemet, vil lett bli kostbart.

5.6 Avslutning

I valet mellom ulike tiltak som blir omtalte i utgreiinga, har vi teke omsyn til dei måla som den graderte arbeidsgivaravgifta har, og til innhaldet i dei fylkesvise planane om næringsretta tiltak som er behandla i Kommunal- og regionaldepartementet. Slik utvalet ser det, bør rettesnora for valet av tiltak som skal kompensere for auka arbeidsgivaravgift slike tiltak som i eit langsiktig perspektiv vil verke utviklande på distrikta, meir enn å søkje etter tiltak som direkte kompenserer enkelte bedrifter eller bransjar.

I forhold til EØS-avtalen er det juridiske handlingsrommet stort når det gjeld å setje i verk næringsretta tiltak innanfor dei godkjende måla, dersom tiltaka ikkje er utforma som støtte til drift. I hovudsak kan ein dermed velje dei verkemidla som skal kompensere for den auka arbeidsgivaravgifta ut frå faglege og politiske vurderingar. Somme tiltak er vanskelegare å få godkjent enn andre, og i nokre tilfelle er handlingsrommet klarare enn i andre tilfelle.

Ut frå det relativt store juridiske handlingsrommet vil dei faglege og politiske vala i nokon grad bli styrte av om ein har til intensjon å kompensere for avgiftsauken, eller om ein siktar breiare mot dei overordna regionalpolitiske måla. Også dei regionale handlings­planane ser ut til å reflektere desse to perspektiva. Oppgåva for styresmaktene blir å finne ein god kombinasjon av det som er lovleg og det som er fornuftig.

5.7 Økonomiske og administrative konsekvensar

Etter utgreiingsinstruksen skal ein i offentlege utgreiingar sørgje for “ en konsekvensutredning som skal bestå av analyse og vurdering av antatt vesentlige konsekvenser av den beslutning som foreslås truffet ”.

Utvalet viser til at det i mandatet for denne utgreiinga er bedt om å vurdere det distrikts- og regionalpolitiske handlingsrommet for nasjonale verkemiddel som er tillatne etter EØS-avtalen og ESAs retningslinjer. Dette har utvalet tolka slik at det sentrale faglege spørsmålet er å gjere ei vurdering av handlingsrommet for norske tiltak i distrikts- og regionalpolitikken innanfor ramma av EØS-reglane om offentleg støtte. Utvalet har derfor ikkje kome med ei tilråding om korleis eller i kor stor grad dette handlingsrommet bør nyttast. Av den grunn kjem ikkje utvalet med framlegg om avgjerder eller tilrådingar som det er naturleg å knyte ein konsekvensanalyse til.