2 Endringar i lov om pensjonstrygd for sjømenn
2.1 Innleiing
Arbeids- og sosialdepartementet gjer med dette framlegg om endringar i lov 3. desember 1948 nr. 7 om pensjonstrygd for sjømenn (sjømannspensjonslova) § 14.
Forslaget går ut på å avvikle grunnfondet i pensjonstrygda for sjømenn og overføre midlane til reguleringsfondet. Bakgrunnen for dette er å styrke bufferkapitalen i ordninga, og dermed redusere risikoen for at statsgarantien løysast ut dersom økonomien i ordninga skulle svikte. Tiltaket gjer det òg mogeleg med betre avkastning enn i dag.
Framlegget er tufta på forslag frå styret for Pensjonstrygden for sjømenn.
2.2 Bakgrunn – Pensjonstrygda for sjømenn
Pensjonstrygda for sjømenn er ein offentleg, lovbestemt tenestepensjonsordning som blei etablert i 1948. Føremålet med ordninga er å gi sjøfolk høve til tidleg alderspensjon frå fylte 60 til 67 år.
Den er i utgangspunktet ei pliktig trygdeordning for arbeidstakarar om bord på norske skip på minst 100 bruttotonn. Som skip i pensjonstrygda er alle skip, fiske- og fangstfartøy, borefartøy og annan flyttbar innretning i sjøen som har eiget framdriftsmedel eller utstyr for boring etter undersjøiske naturførekomstar, og som er ført inn i norsk skipsregister (NOR eller NIS).
Minstekravet for rett til pensjon er 150 pensjonsgjevande fartsmånader (12,5 år). For full pensjon er det naudsynt med 360 fartsmånader (30 år). Pensjonane bereknast ut i frå kor mange fartsmånader sjømannen har og pensjonssatsane på tidspunktet for uttak. Satsane på uttakstidspunktet er for overordna 0,91 prosent av G, og for underordna 0,76 prosent av G for fartstid etter 30. april 1993 og 0,65 prosent av G for fartstid før 1. mai 1993. Pensjonen regulerast årleg på same måte som alderspensjon i folketrygda.
Ved utgangen av 2016 var det i overkant av 28 000 aktive medlemar i ordninga, mens det var vel 8 000 pensjonistar.
Pensjonstrygda for sjømenn er utlikningsfinansiert. Det vil seie at utgifter i eit år skal dekkjast av inntekter i det same året. Inntektene kjem frå arbeidsgjevarar (reiarlag) og aktive sjøfolk, avkastning frå trygdas fond og bidrag frå staten. I periodar der inntektene er større enn utgiftene, byggjast det opp eit reguleringsfond (bufferfond) som skal nyttast til å finansiere pensjonsutgiftene i periodar der inntektene er lågare enn utgiftene. Ordninga er garantert av staten. Det inneber at når utgiftene i ordninga er større enn inntektene, og det ikkje lenger er midlar i reguleringsfondet, skal staten dekkje differansen.
Som følgje av statsgarantien, har staten i tida 2003–2013 gitt om lag 3,9 milliardar kroner (nominelle kroner) i tilskot for å dekkje dei årlege underskota i ordninga. I same periode har staten gitt om lag 1,5 milliardar kroner (nominelle kroner) i tilskot til einskilde ytingar som staten etter sjømannspensjonslova i alle høve skal finansiere. Det samla statstilskotet for tida 2003–2013 er dermed om lag 5,4 milliardar kroner (nominelle kroner).
Pensjonstrygda for sjømenn har gått med overskot i 2014, 2015 og 2016. Overskotet leggjast til reguleringsfondet, jf. sjømannspensjonslova § 14 nr. 2. Reguleringsfondet var ved utgangen av 2016 på 101 millionar kroner.
Pensjonsordninga blir administrert av Pensjonstrygden for sjømenn. Ordninga har eit styre på fem medlemar som er utnemnd for fire år om gangen. Arbeids- og sosialdepartementet utnemner styret. To medlemar utnemnes etter forslag frå organisasjonane til arbeidstakarane og to medlemar etter forslag frå organisasjonane til arbeidsgjevarane (reiarlaga). Den femte medlemen skal vere leiaren i styret. Ansvaret til styret er regulert i lova og i instruks fastsett av departementet. Styret skal mellom anna forvalte fonda i ordninga etter reglar som er fastsett av Kongen med godkjenning frå Stortinget.
2.3 Nærmare om grunnfondet
Grunnfondet i pensjonstrygda kjem frå Nortraship-oppgjeret etter andre verdskrig. Etter at krigen var slutt og skipsreiarane fikk tilbake skipa sine, begynte Nortraship arbeidet med å leggje ned organisasjonen. Dette innebar eit forsikringsoppgjer for tapte skip, kompensasjon for brukte skip mv. Prinsippa for oppgjeret blir bestemt av ein komité med representantar frå reiarlaga og staten, som la grunnlag for ein lov om oppgjeret, jf. lov 19. juni 1946 om Nortrashipoppgjøret.
På bakgrunn av sjøfolka sin innsats under krigen blir det i sjømannspensjonslova bestemt å setje av 186 millionar kroner til grunnfond for ein varig pensjonsordning for sjømenn. Etter lova § 14 nr. 1 kan grunnfondet ikkje nyttast til å dekkje pensjonstrygdas utgifter. Avkastning frå fondet kan bidra til å finansiere ordningas pensjonsutgifter.
I følgje lova § 14 nr. 3 skal trygda sine fond (både grunnfond og reguleringsfond) forvaltast av styret, etter reglar fastsett av Kongen med godkjenning frå Stortinget. Etter avtale mellom styret og staten ved Finansdepartementet, stod grunnfondet frå 1949 til 1. juli 1979 som kontolån i statskassa. Etter ønske frå styret blei lånet frigitt til styret si forvalting i november 1992.
Grunnfondet blei deretter fram til 2003 forvalta på same måte som reguleringsfondet. I følgje retningsliner for forvaltinga, skulle eit beløp tilsvarande trygda sitt grunnfond haldast plassert i stats- og statsgaranterte obligasjonar og sertifikat og kontolån til statskassa.
Berekningar basert på utviklinga i konsumprisindeksen, viser at eit beløp på 186 millionar kroner i 1948 svarar til nærare 3,8 milliardar kroner i 2016.
2.4 Høyring
Arbeids- og sosialdepartementet sende 5. juli 2017 på høyring eit framlegg om endringar i sjømannspensjonslova § 14. Høyringsfristen var 1. oktober 2017.
I høyringsnotatet viste Arbeids- og sosialdepartementet til at økonomien i pensjonstrygda for sjømenn er sensitiv for endringar i medlemsmassen. Departementet tilrådde derfor å avvikle grunnfondet på 186 millionar kroner og overføre midlane til reguleringsfondet, for å mogeleggjere betre avkastning på dei aktuelle midlane enn i dag. Tiltaket vil og styrke bufferkapitalen i ordninga, og dermed gjere faren mindre for at statsgarantien løysast ut dersom økonomien i ordninga skulle svikte. Vi viser nærmare til punkta ovanfor.
Høyringsnotatet blei sendt til:
Finansdepartementet
Nærings- og fiskeridepartementet
Arbeids- og velferdsdirektoratet
Finanstilsynet
Garantikassen for fiskere
Pensjonstrygden for sjømenn
Sjøfartsdirektoratet
Statens pensjonskasse
Det norske maskinistforbund
Finans Norge
Fiskebåt
Industri Energi
Kystrederiene (tidl. Fraktefartøyenes rederiforening)
NHO Sjøfart
Norges Fiskarlag
Norges Rederiforbund
Norsk Sjømannsforbund
Norsk Sjøoffisersforbund
Sammenslutningen av fagorganiserte i energisektoren
Desse høyringsinstansane skriv at dei ikkje har merknader til framlegget i høyringsnotatet:
Arbeids- og velferdsdirektoratet
Finanstilsynet
Desse høyringsinstansane skriv at dei støtter framlegget
Pensjonstrygden for sjømenn
Kystrederiene
NHO Sjøfart
Sjømannsorganisasjonenes Fellessekretariat
Ein anonym skriv mellom anna at samanslåinga av reguleringsfond og grunnfond gir mindre tryggleik for sjøfolka, da grunnfondet nettopp er «bufferen» i ordninga.
2.5 Departementet si vurdering og forslag
Økonomien i pensjonstrygda for sjømenn er sensitiv for endringar i medlemsmassen. Premieinntekter frå arbeidsgjevarar og arbeidstakarar, som utgjør mesteparten av trygda sine inntekter, er direkte avhengig av kor mange aktive medlemmer som er pliktig omfatta av pensjonstrygda til ei kvar tid, og storleiken på medlemmene sine inntekter. Desse forholda er dels avhengig av den generelle sysselsetjingssituasjonen for sjømenn og offshorepersonell om bord på norske og utanlandske skip og installasjonar som norske reiarlag disponerer. Inntektene er også avhengig av kor mange trygdepliktige sjømenn frå land utanfor EU/EØS-området desse reiarlaga har. Dette er igjen avhengig av ei rekke forhold som heng saman med mellom anna rammevilkår for norsk skipsfart og offshoreverksemd. Om lag 53 prosent av den aktive medlemsmassen arbeider i offshoresektoren.
Som nemnd blei det sett som krav i lova at pensjonstrygda for sjømenn til ei kvar tid skulle ha eit grunnfond på 186 millionar kroner, og at berre avkastninga frå fondet skulle inngå i finansieringa av ordninga. For å sikre grunnfondet har man derfor i periodar (når reguleringsfondet har nærma seg null) forvalta fondet med ein lav risikoprofil og dermed har og vinninga vore liten.
Da grunnfondet blei skipa i samband med Nortraship-oppgjeret, var 186 millionar kroner eit stort beløp, mens det i dag utgjer ein liten del av skyldnadene som ordninga har. Dei er berekna til å utgjere mellom 11 og 14 milliardar kroner. Grunnfondet har derfor lite å seie som bufferkapital.
Departementet tilrår på dette grunnlag å avvikle grunnfondet på 186 millionar kroner og overføre midlane til reguleringsfondet, for å mogeleggjere betre avkastning på dei aktuelle midlane enn i dag. Tiltaket vil og styrke bufferkapitalen i ordninga, og dermed gjere faren mindre for at statsgarantien løysast ut dersom økonomien i ordninga skulle svikte.
Departementet foreslår at avviklinga av grunnfondet lovteknisk gjerast ved at sjømannspensjonslova § 14 nr. 1 blir oppheva.
2.6 Ikraftsetjing. Økonomiske og administrative konsekvensar
Departementet gjer framlegg om at lovendringane setjast i kraft når Kongen bestemmer.
Avviklinga av grunnfondet og overføringa til reguleringsfondet skjer innanfor den same økonomiske ramma. Forslaget vil derfor ikkje ha nemneverdige økonomiske eller administrative konsekvensar.