5 Nærmare om dei einskilde artiklane i direktivet

I fortalen er det fastlagt kva som er føremålet med direktivet, noko som er nærmare omtala i kapittel 2 i denne proposisjonen.

Kapittel I Verkeområde og definisjonar

Artikkel 1

Verkeområdet til direktivet er i artikkel 1 oppført som felles reglar for overføring, distribusjon, forsyning og lagring av naturgass. I tillegg vert det nemnt kort kva som er innhaldet i direktivet (sjå omtale i kapittel 2 i denne proposisjonen). Det følgjer av dette at gassmarknadsdirektivet i hovudsak ikkje gjeld produksjon av gass. Reglar i samband med produksjon av gass følgjer av direktiv 94/22/EF om betingelser for tildeling og bruk av tillatelser for leting etter og utvinning av hydrokarboner (konsesjonsdirektivet), som vart gjennomført i norsk lovgjeving (petroleumslova og petroleumsforskrifta) i 1995.

Artikkel 2

Artikkel 2 definerer 25 omgrep som vert nytta i direktivet. Dei mest sentrale vil bli nærmare omtala nedanfor:

Etter artikkel 2 nr. 1 vil naturgassføretak omfatte alle selskap som anten driv utvinning, overføring, distribusjon, forsyning, innkjøp eller lagring av naturgass, medrekna LNG (flytande naturgass), og som har ansvaret for forretningsmessige og tekniske oppgåver og/eller vedlikehald i samband med desse funksjonane.

Eit integrert naturgassføretak er i medhald av artikkel 2 nr. 15 eit naturgassføretak som er vertikalt eller horisontalt integrert. Eit naturgassføretak er vertikalt integrert dersom det utfører to eller fleire av dei følgjande funksjonane: Produksjon, overføring, distribusjon, forsyning eller lagring av gass (artikkel 2 nr. 16). Eit naturgassføretak er horisontalt integrert (artikkel 2 nr. 17) dersom det utfører to eller fleire av dei nemnde funksjonane, og i tillegg ei verksemd som ikkje omfattar gass. Både produksjon av olje og transport av gass i oppstraumsrøyrleidningar vil vere å rekne for ikkje gassrelatert i høve til kravet om føring av separate rekneskaper. Dei selskapa som driv utvinning av olje og gass på den norske kontinentalsokkelen vil såleis vere å rekne som integrerte naturgassføretak i medhald av direktivet. Det same vil gjelde dei selskapa som i dag driv nedstraumsgassverksemd på land i Noreg, ettersom dei både eig dei aktuelle røyrleidningane og har ansvaret for forsyning av gass gjennom dei.

Slik oppstraumsgassrøyrleidningsnett er definert i artikkel 2 nr. 2, vil dei fleste viktige røyrleidningane på den norske kontinentalsokkelen (t.d. Norpipe, Statpipe, Franpipe, Zeepipe, Europipe I, Europipe II og Vesterled) vere omfatta av dei aktuelle oppstraumsreglane i direktivet.

Dei handsamingsanlegga og endelege ilandføringsterminalane som er knytte til desse røyrleidningane (Zeebrugge, Emden/Dornum, Dunkerque, Kårstø, Kolsnes, Tjeldbergodden og Heimdal), vil vere underlagde reglane i petroleumslova etter dei tilpassingane som vert gjorde her som ledd i gjennomføringa av direktivet i norsk lovgjeving.

Overføring og distribusjon av naturgass (artikkel 2 nr. 3 og 5) er transport av gass som finn stad på land med sikte på levering til kundar (nedstraums) i høgtrykksrøyrleidningsnett (overføring) og regionale og lokale røyrleidningsnett (distribusjon).

Forsyning av naturgass (artikkel 2 nr. 7) er definert som levering og/eller sal av naturgass til kundar, medrekna LNG.

Direktivet definerer lageranlegg (artikkel 2 nr. 9) som eit anlegg for lagring av gass som er eigd eller vert drive av eit naturgassføretak. Lageranlegg for gass som vert nytta som ledd i produksjon av gass, er likevel ikkje å rekne som eit lageranlegg etter direktivet.

LNG-anlegg (artikkel 2 nr. 11) er etter direktivet terminalar som vert nytta til å gjere gass flytande, eller til lossing, lagring eller regassifisering av LNG.

I artikkel 2 nr. 12 er system definert som alle overførings- og/eller distribusjonsnett og/eller LNG-anlegg som er eigde eller drivne av eit naturgassføretak. Som del av slike system i medhald av direktivet vert òg rekna anlegg og innretningar som er naudsynte for å yte tilleggstenester til desse, saman med innretningar som tilhøyrer tilknytte selskap som er naudsynte for å gje tilgang til overføring og distribusjon. Ilandføringsrøyrleidningane på den norske kontinentalsokkelen vert ikkje rekna som eit system eller som nokon del av eit system i medhald av direktivet.

Ein marknad under oppbygging er i direktivet (artikkel 2 nr. 24) definert som marknaden i ein medlemsstat der dei første kommersielle leveransane under den første langsiktige kontrakten for forsyning av naturgass fann stad for mindre enn ti år sidan. Definisjonen er knytt til unntaksregelen i artikkel 26 i direktivet, og inneber for Noreg sin del at ein på visse vilkår vil kunne vise til unntaksreglane, fordi dei første kommersielle leveransane av gass til forbruk i Noreg først fann stad i 1994.

Kapittel II Alminnelege reglar om organsiering av gassektoren

Artikkel 3

Artikkel 3, 4 og 5 inneheld alminnelege reglar om organisering av gassektoren. I artikkel 3 nr. 1 vert det slått fast at styresmaktene i samsvar med nærleiksprinsippet skal syte for at naturgassføretak vert drivne i samsvar med prinsippa i direktivet, med sikte på å skipe ein (indre) marknad for naturgass på grunnlag av konkurranse. Dette er hovudføremålet med direktivet. Det vil vere opp til styresmaktene i den einskilde staten å avgjere nærmare korleis reglane i direktivet skal gjennomførast, og kva slags organisering som krevst for å sikre at føremålet med direktivet vert stetta. Det grunnleggjande prinsippet om ikkje-diskriminering må i alle høve etterlevast.

Styresmaktene har i medhald av artikkel 3 nr. 2 høve til å påleggje naturgassføretak oppgåver av såkalla allmenn økonomisk interesse. Høvet til å påleggje føretak slike oppgåver følgjer òg av artikkel 59 nr. 2 i EØS-avtala, med ei tilsvarande føresegn i artikkel 86 nr. 2 i EF-traktaten. I medhald av artikkel 59 nr. 2 i EØS-avtala er dette høvet heilt generelt - det vil dermed vere opp til styresmaktene i den aktuelle medlemsstaten å definere kva som skal reknast som oppgåver av allmenn økonomisk interesse. Slike oppgåver skal - når det gjeld føretak i ein EFTA-stat som er part i EØS-avtala - som hovudregel utførast innanfor rammene av føresegnene i EØS-avtala, og særleg konkurransereglane, med mindre desse reglane rettsleg eller faktisk hindrar føretaka i å utføre dei oppgåvene av allmenn økonomisk interesse som dei er pålagde.

I medhald av direktivet vert det opna for at styresmaktene kan påleggje naturgassføretak oppgåver av allmenn økonomisk interesse i samband med forsyningstryggleik, både generelt og når det gjeld regularitet, kvalitet og pris. Slike oppgåver må i så fall vere klart definerte, oversiktlege, ikkje-diskriminerande og kunne etterprøvast, og skal for Noreg sin del eventuelt meldast til ESA. I og med at høvet til å påleggje føretak oppgåver av allmenn økonomisk interesse er heilt generelt i EØS-avtala og EF-traktaten, kan føresegna i artikkel 3 nr. 2 i direktivet neppe reknast som ei innskrenking av dette høvet. Føresegna bør heller reknast som ei presisering av føresegna i artikkel 59 nr. 2 i EØS-avtala. Dette vert underbygd av at regelen i artikkel 3 nr. 2 sjølv gjev ei rettleiing om at oppgåver av allmenn økonomisk interesse i samband med forsyningstryggleik i systemet (altså i høve til overførings- og distribusjonsrøyrleidningar) kan gjennomførast ved at medlemsstaten kan opne for bruk av prinsippet om langtidsplanlegging (definert i artikkel 2 nr. 23 som planlegging på lang sikt av forsynings- og transportkapasiteten til naturgassføretaka med sikte på å dekkje etterspurnaden av naturgass i systemet, for spreiing av forsyningskjeldene og for å sikre gassforsyninga til kundane).

For å sikre at oppgåver av allmenn økonomisk interesse kan utførast innanfor distribusjonssektoren, kan styresmaktene i medhald av artikkel 3 nr. 3 avgjere at løyve til bygging og drift av distribusjonsrøyrleidning med tilhøyrande anlegg ikkje skal tildelast på grunnlag av konkurranse, slik hovudregelen vil vere i medhald av artikkel 4.

Artikkel 4

Dersom styresmaktene krev løyve til bygging og drift av naturgassanlegg (ikkje nærmare definert i direktivet), vert styresmaktene i artikkel 4 nr. 1 pålagde å syte for at slike løyve og løyve til bygging og drift av røyrleidningar og tilhøyrande utstyr vert tildelte i samsvar med reglane i direktivet. Det er såleis inga plikt etter direktivet til å krevje særskilde løyve til bygging og drift av overførings- og distribusjonsrøyrleidningar.

Det går fram at reglane i artikkel 4 gjeld i høve til anlegg, røyrleidningar og tilhøyrande utstyr på territoriet - altså som hovudregel på land. Styresmaktene kan òg innføre krav om at gassforsyning og sal på engrosbasis skal underleggjast tilsvarande krav om løyve.

Dersom det krevst løyve som nemnt ovanfor, skal styresmaktene i medhald av artikkel 4 nr. 2 stille opp objektive og ikkje-diskriminerande kriterium for føretak som vil søkje om slike løyve. Kriteria skal kunngjerast. Det vert ikkje sagt noko i føresegna om kven som skal/kan gjevast rett til å få løyve som nemnt ovanfor. Utgangspunktet må då vere at alle føretak som søkjer om løyve og stettar kriteria for tildeling, skal kunne få dette.

Artikkel 4 nr. 3 stadfestar at eit avslag på søknad om løyve skal vere objektiv og ikkje-diskriminerande, og skal grunngjevast overfor søkjaren. Styresmaktene må òg sikre at eit avslag kan påklagast. I Noreg følgjer desse reglane alt av forvaltingslova og alminnelege forvaltingsrettslege prinsipp. Grunngjevinga for eit avslag skal sendast Kommisjonen (for Noreg: ESA) til orientering. I medhald av artikkel 4 nr. 4 kan styresmaktene nekte å tildele ytterlegare løyve til bygging og drift av distribusjonsrøyrleidningar i område som nyleg har fått gassforsyning. Vilkåret er at det framleis er ledig kapasitet i dei eksisterande eller planlagde røyrleidningane. For Noreg sin del vil dette unntaket kunne vere viktig, i og med at gassforsyning gjennom distribusjonsrøyrleidningar førebels berre finn stad i heilt marginal utstrekning.

Ein legg til grunn at artikkel 4 etter sin eigen ordlyd gjeld «på territoriet». For bygging og drift av røyrleidningar på den norske kontinentalsokkelen gjeld reglane i petroleumslova. Etter petroleumslova er det krav om løyve til bygging og drift av innretningar for utvinning av olje og gass på kontinentalsokkelen. Kravet gjeld m.a. for røyrleidningar på den norske kontinentalsokkelen for transport og ilandføring av gass.

Artikkel 5

Artikkel 5 pålegg styresmaktene å utarbeide tekniske minstekrav til konstruksjon og drift med omsyn til samankopling mellom systemet og LNG-anlegg, lagringsanlegg, andre overførings- og distribusjonssystem og direkte linjer, dvs. gassrøyrleidningar som er knytte til eit system. Siktemålet med pålegget er å sikre at det vil vere teknisk mogleg å transportere gass i alle delar av systemet. Dei tekniske krava skal vere objektive og ikkje-diskriminerande, og skal meldast til ESA i samsvar med rådsdirektiv 83/189/EØF av 28. mars 1983 om en informasjonsprosedyre for standarder og tekniske forskrifter.

Kapittel III Overføring, lagring og LNG

Artikkel 6, 7 og 8

Styresmaktene vert pålagde å syte for at overførings-, lagrings- og LNG-føretak driv i samsvar med føresegnene i kapittelet. Overførings-, lagrings- og LNG-føretak skal byggje, drive og vedlikehalde sikre, pålitelege og effektive anlegg. Det skal takast omsyn til miljøet. Dersom dei nemnde typane anlegg er ein del av eit system, og andre ønskjer å nytte anlegga, skal dei nemnde føretaka syte for at det i så måte ikkje vert diskriminert mellom brukarane av systemet. Direktivet påpeikar særleg at føretaka ikkje må diskriminere til fordel for tilknytte føretak.

Overførings-, lagrings- og LNG-føretak skal òg syte for at det vert gjeve tilstrekkeleg informasjon om dei aktuelle anlegga til andre overføringsføretak, lagringsføretak og/eller distribusjonsføretak, slik at gass kan transporterast og lagrast på ein sikker og effektiv måte i heile systemet.

Overføringsføretak vert i artikkel 8 pålagde ei særleg plikt til å vere aktsame. Sensitiv informasjon om kommersielle tilhøve som overføringsføretaket måtte få tilgang til frå andre føretak som ledd i forhandlingar med dei om tilgang til overføringssystemet, skal ikkje misbrukast av overføringsføretaket eller tilknyttede selskap når desse kjøper eller sel gass.

Kapittel IV Distribusjon og forsyning

Artikkel 9, 10 og 11

Styresmaktene vert pålagde å syte for at distribusjonsføretak handlar i samsvar med føresegnene i kapittelet. Styresmaktene får dessutan høve til å avgjere at distribusjonsføretak og forsyningsføretak som leverer gass til kundar, skal påleggjast ei særleg plikt til å forsyne kundar i eit spesielt område, eller til spesielle typar kundar. Styresmaktene kan setje opp regulerte tariffar for slike leveransar, m.a. for å sikre lik handsaming av dei aktuelle kundane.

Elles er det dei same reglane som gjeld for distribusjonsselskap i dette kapittelet, som dei som gjeld for overførings-, lagrings- og LNG-føretak i kapittel III.

Kapittel V Åtskilde og oversiktlege rekneskapar

Artikkel 12 og 13

Artikkel 12 stadfestar at styresmaktene og dei tvisteløysingsorgana som eventuelt vert skipa under gassmarknadsdirektivet, skal ha tilgang til rekneskapane til naturgassføretak i samsvar med føresegnene i artikkel 13, dersom dette er naudsynt for utøving av oppgåvene til styresmaktene/tvisteløysingsorganet. Rekneskapar som vert gjorde tilgjengelige på denne måten, skal som hovudregel vere underlagde krav til fortruleg handsaming. I samsvar med nasjonale rekneskapsreglar vert naturgassføretak, utan omsyn til korleis dei er organiserte, som hovudregel pålagde å offentleggjere rekneskapane sine på årleg basis.

Integrerte naturgassføretak pliktar òg i den interne rekneskapsførsla si å føre åtskilde rekneskapar for høvesvis overførings,- distribusjons- og lagringsverksemd. Grunngjevinga er at det skal vere enkelt å kontrollere at dei ikkje gjennom måten rekneskapane vert førde på, medverkar til diskriminering, kryssubsidiering og konkurransevriding. Under ei ordning med regulert tilgang til systemet kan det førast felles rekneskap for overføring og distribusjon. Det følgjer av føresegna at det ikkje er plikt til å føre åtskilde rekneskapar for verksemd som ikkje omfattar gass, men som t.d. omfattar produksjon av naturgass.

Kapittel VI Tilgang til systemet

Artikkel 14

Dette kapittelet inneheld hovudreglane om såkalla tredjepartstilgang, dvs. tilgang til røyrleidningane for andre enn eigarane. Her vert det slått fast at styresmaktene kan velje mellom dei ordningane for tilgang til systemet som er nemnde i artikkel 15 og 16. Same kva for ei ordning som vert vald, skal framgangsmåtane nyttast på grunnlag av objektive, oversiktlege og ikkje-diskriminerande kriterium. Føresegnene i dette kapittelet gjeld i utgangspunktet «systemet», noko som omfattar både overføringsrøyrleidningar og distribusjonsrøyrleidningar. Oppstraumsrøyrleidningsnett er som nemnt ikkje ein del av «systemet», og er derfor i hovudsak heller ikkje omfatta av reglane i dette kapittelet.

Artikkel 15 og 16

Dei to artiklane gjev rettleiing om at tilgang til systemet anten kan gjevast på grunnlag av forhandlingar mellom eigaren av røyrleidningen og den som ønskjer tilgang (forhandla tilgang - artikkel 15), eller på grunnlag av regulering frå styresmaktene si side (regulert tilgang - artikkel 16). I begge tilfelle er det naturgassføretak og såkalla kvalifiserte kundar både utanfor og innanfor territoriet som skal ha rett til tilgang til systemet. Føretak i éin stat kan såleis krevje tredjepartstilgang til overførings- og distribusjonssystemet i ein annan stat etter denne føresegna. Same kva for ei ordning som vert vald, skal føremålet med tilgangsretten særleg vere at naturgassføretak og kvalifiserte kundar dermed vil kunne inngå gassforsyningskontraktar med den seljaren som dei sjølve ønskjer.

Ved forhandla tilgang vert partane pålagde å forhandle om tilgang i god tru. Partane må såleis gjere det dei kan for at tilgangsretten skal vere reell. Forhandlingar om tredjepartstilgang skal i praksis gå føre seg mellom det naturgassføretaket som eig røyrleidningen, og det naturgassføretaket/den kvalifiserte kunden som ønskjer tilgang. Eigaren av røyrleidningen skal offentleggjere dei viktigaste forretningsmessige vilkåra sine for bruken av systemet seinast eitt år etter at dei aktuelle reglane har teke til å gjelde, og deretter ein gong i året. Slike vilkår vil m.a. kunne vere kapasiteten i røyrleidningen/systemet, eventuelle kravspesifikasjonar for den gassen som skal transporterast, og kva tariff som skal krevjast, eller eventuelt dei aktuelle elementa som vil utgjere ein tariff.

Ved regulert tilgang vil styresmaktene fastsetje tariffen for transport av gass i systemet og eventuelt andre vilkår og krav i samband med tilgangsretten.

Artikkel 17

Naturgassføretak som eig overførings- og distribusjonsrøyrleidningar, kan under visse omstende nekte andre naturgassføretak og kvalifiserte kundar tilgang til røyrleidningane. Dette vil kunne skje dersom

• det ikkje er kapasitet i røyrleidningen til å transportere gass som det krevst tilgang for,

• tredjepartstilgang vil hindre eigaren i å utføre oppgåver av allmenn økonomisk interesse i medhald av artikkel 4, eller,

• eigaren kjem i alvorlege økonomiske eller finansielle vanskar under dei såkalla «take-or-pay» (TOP)-kontraktane sine som følgje av plikta til å gje andre tilgang til røyrleidningen.

Dersom tilgang til ein røyrleidning vert avslått som følgje av kapasitetsmangel eller mangel på kopling mellom fleire røyrleidningssystem, må eigaren grunngje avslaget. Styresmaktene skal på si side syte for at eigaren set i verk tiltak for å gje betre høve til tilgang til røyrleidningen, såframt dette er økonomisk mogleg eller dersom ein potensiell kunde er villig til å betale kostnadene.

Artikkel 18

I denne artikkelen vert det definert kven som er kvalifiserte kundar etter direktivet, og dermed òg i kor stor grad av marknaden skal opnast.

Kvalifiserte kundar er kundar som har rett til å krevje tredjepartstilgang til overførings- og distribusjonsrøyrleidningar under artikkel 15 og 16. Dette skal alltid vere

• gassfyrte kraftverk, utan omsyn til årleg gassforbruk. For kombinerte gassvarmekraftverk kan det likevel setjast opp ein terskel for kven som skal reknast som kvalifiserte.

• andre sluttkundar med eit årleg gassforbruk på meir enn 25 millionar kubikkmeter per forbruksstad.

Noreg legg til grunn at det er styresmaktene i staten der kjøperan har forretningsstaden sin som må definere kva føretak som er kvalifiserte kundar etter direktivet.

I utgangspunktet skal styresmaktene syte for at dei føretaka som er definerte som kvalifiserte kundar, fører til ei opning av marknaden på minst 20 % av det samla årlege nasjonale gassforbruket. Graden av marknadsopning er dermed fastlagd i direktivet ved mengda gass som vert transportert gjennom røyrleidningar, men som ikkje er eigde av røyrledningseigaren sjølv. Prosentdelen av «tredjepartsgass» som vert transportert i systemet (opninga av marknaden), skal aukast til hhv. 28 % og 33 % fem og ti år etter at direktivet tok til å gjelde for medlemsstaten. Artikkel 18 inneheld òg reglar om korleis styresmaktene skal sikre at ei opning av marknaden som nemnt ovanfor, faktisk vert realisert.

Kriteria for kven som skal reknast som kvalifiserte kundar, skal offentleggjerast av styresmaktene per 31. januar kvart år. Dei skal òg sendast over til Kommisjonen (for Noreg: ESA), som vil kunne be om endring av kriteria for kven som skal reknast som kvalifisert kunde dersom dei kriteria som er sette opp, kan tenkjast å hindre at den indre gassmarknaden kan verkeleggjerast.

På grunnlag av denne hovudregelen er det per i dag få «kvalifiserte kundar» i Noreg. Det vil først og fremst vere naturgassføretak i Noreg som vil vere omfatta av retten til tredjepartstilgang nedstraums. Dette vil først og fremst vere produsentselskapa på sokkelen, som kan krevje tilgang til nedstraumssystemet i Noreg gjennom terminalane på Kollsnes og Kårstø. Gassprodusentane på den norske kontinentalsokkelen vil òg kunne krevje tredjepartstilgang til overførings- og distribusjonssysstema på kontinentet i medhald av reglane i gassmarknadsdirektivet, i samsvar med dei reglane som elles vert fastsette av kvar einskild medlemsstat.

Artikkel 19

For å sikre balanse i opninga av marknaden i heile EØS-området, vert det her klarlagt at kontraktar om gassforsyning som kjem i stand med ein kvalifisert kunde i éin stat for levering i ein annan stat, ikkje skal vere forbodne dersom kunden er kvalifisert i høve til begge/alle dei systema som kontrakten kjem ved. Dersom ein transaksjon vert nekta fordi kunden berre er kvalifisert i eitt av dei aktuelle systema, kan Kommisjonen (for Noreg: ESA) påleggje at transaksjonen vert gjennomførd dersom medlemsstaten som har definert kunden som kvalifisert, ber om det.

Artikkel 20

Artikkelen pålegg styresmaktene å opne for at naturgassføretak skal kunne forsyne kundar gjennom såkalla direkte linjer - det vil seie dedikerte røyrleidningar som utfyller systemet. Samstundes skal det opnast for at kvalifiserte kundar kan få gassforsyningane sine gjennom direkte linjer. Dersom det er ønskjeleg, kan styresmaktene setje fram krav om løyve til skiping og drift av slike dedikerte røyrleidningar. Kriteria for tildeling av løyve skal i så fall vere objektive, oversiktlege og ikkje-diskriminerande. På same måten kan det setjast som vilkår at retten til å få løyve til skiping og drift av ei direkte linje, er at det ligg føre eit avslag på ein søknad om tredjepartstilgang til systemet, eller at ein tvisteløysingsprosedyre er innleidd.

Artikkel 21

Artikkel 21 inneheld reglar om tvisteløysing i samband med forhandlingar om tredjepartstilgang til systemet (overførings- og distribusjonsrøyrleidningar). Utgangspunktet er som nemnt at partane skal påleggjast å forhandle i god tru og til ikkje å misbruke forhandlingsposisjonen sin for å hindre eit godt resultat av forhandlingane. Dersom det likevel skulle kome til tvist mellom partane om forhandlingane eller om sjølve tilgangsspørsmålet, vert styresmaktene pålagde å skipe eit eige tvisteløysingsorgan for å løyse slike tvistar. Den retten som partane har til å bringe ein tvist inn for dette tvisteløysingsorganet, gjeld utan omsyn til den klageretten dei elles har etter fellesskapsretten.

Organet må vere uavhengig av partane. Dette inneber at styresmaktene sjølve - t.d. Olje- og energidepartementet - vil kunne vere tvisteløysingsorgan. Det kan òg skipast eit særskilt tvisteløysingsorgan, anten på permanent eller ad hoc-basis.

Tvisteløysingsorganet skal leggje fram konklusjonane sine i saka så snøgt som råd, og ikkje seinare enn 12 veker etter at tvisten er lagt fram for organet. Dersom tvisten oppstår mellom partar i ulike statar, er hovudregelen at tvisteløysingsorganet i staten der eit naturgassføretak nektar tredjepartstilgang til eller bruk av systemet, skal vere tvisteløysingsorgan.

Artikkel 22

Artikkel 22 pålegg styresmaktene å skipe eigna og effektive ordningar for regulering. Dermed skal det vere mogleg med ein open kontroll med tilhøve som drift, utnytting av kapasiteten og tilgangsordninga for å hindre misbruk av ein dominerande stilling. Kontrollen skal særleg rettast mot omsynet til å sikre at eit eventuelt misbruk av ein dominerande stilling får negativ verknad i høve til forbrukarane. I medhald av konkurransereglane i EU/EØS (artikkel 82 i EF-traktaten, jf. artikkel 54 i EØS-avtala) er slikt misbruk forbode dersom det kan påverke samhandelen mellom statane i EØS-området.

Artikkel 23

Artikkel 23 er den einaste i direktivet som gjeld direkte for oppstraumsrøyrleidningsnett. Han er teken inn i kapittelet om tilgang til systemet, som etter definisjonen ekplisitt ikkje omfattar oppstraumsrøyrleidningsnett. Artikkel 23 er då òg etter nr. 25 i fortalen ein særregel for ein type røyrleidningar som krev særskild regulering under direktivet. Det følgjer likevel av ordlyden i artikkel 23 at visse andre føresegner i direktivet òg må sjåast i høve til reglane i artikkel 23. Dette gjeld t.d. artikkel 18 om kva føretak som skal reknast som kvalifiserte kundar.

Utgangspunktet i artikkel 23 nr. 1 er at styresmaktene vert pålagde å setje i verk naudsynte tiltak for å sikre at naturgassføretak og kundar som vert rekna kvalifiserte i medhald av artikkel 18, vil kunne få tilgang til oppstraumsrøyrleidningsnett. Styresmaktene vert pålagde ei særskild plikt til å melde frå til Kommisjonen (for Noreg: ESA) om kva tiltak som er sette i verk.

Tilgangsretten gjeld naturgassføretak og kundar som nemnt, utan omsyn til kor dei oppheld seg. Både gassprodusentane på den norske kontinentalsokkelen og naturgassføretak og kvalifiserte kundar frå andre statar i EØS-området skal såleis kunne nytte seg av den tilgangsretten som her er sett fram i direktivet. Retten til tredjepartstilgang gjeld, i tillegg til dei aktuelle røyrleidningane, òg anlegg som yter tekniske tenester som er naudsynte for tilgangen. Dei fleste røyrleidningane som er viktige på den norske kontinentalsokkelen, medrekna dei ilandføringsrøyrleidningane som er nemnde i pkt. 5 under omtalen av artikkel 2 nr. 2, vil som nemnt vere omfatta av artikkel 23. Dei delane av røyrleidningssystemet og tilhøyrande anlegg som vert nytta til lokal produksjonsverksemd på staden der gassen vert produsert, er likevel ikkje omfatta av tilgangsretten. Det inneber at m.a. prosesseringsanlegg på feltet og røyrleidningar mellom produksjonsinnretningar neppe vil vere omfatta av tilgangsretten under direktivet.

Det er opp til styresmaktene å avgjere kva slags tilgangsordning som skal skipast, og korleis ho skal organiserast. Styresmaktene vil m.a. stå fritt til å velje om retten til å søkje tredjepartstilgang til oppstraumsrøyrleidningsnett skal vere basert på forhandlingar eller regulering frå styresmaktene si side. I Noreg er det i dag dei selskapa som produserer gass på den norske kontinentalsokkelen, som i praksis er dei som ønskjer tredjepartstilgang til oppstraumsrøyrleidningane for å transportere gass til kjøparar på kontinentet. Dette skjer ved at dei forhandlar fram avtaler om transport av gass med eigarane av røyrleidningane. Vilkåra vert i hovudsak avtalte mellom partane. Transportavtalene skal godkjennast av styresmaktene. Såleis er tredjepartstilgangen til dei norske oppstraumsrøyrleidningane i dag basert på forhandling.

Når det gjeld tariffane for transport av gass, skal desse òg i utgangspunktet forhandlast mellom partane. I praksis vil styresmaktene likevel ikkje godta avtalte tariffar som går særleg ut over eit nivå som sikrar eigaren ei rimeleg forteneste, m.a. ut frå investering og risiko. Sjølv om det ikkje er sett opp konkrete reglar om kva tariffnivå som skal gjelde i dei einskilde røyrleidningane, kan ein såleis seie at det òg er ein stor grad av regulering i ordninga med tredjepartstilgang for oppstraumsrøyrleidningar.

Òg når det gjeld oppstraumsrøyrleidningar gjer direktivet det til ein viss grad mogleg å nekte gassføretak og kvalifiserte kundar tredjepartstilgang. I medhald av artikkel 23 nr. 2 skal eigaren, når han vurderer om det kan nektast tilgang, leggje vekt på

• at det ikkje må liggje føre misbruk av ein dominerande stilling,

• omsynet til forsyningstryggleik og - regularitet,

• kva røyrleidningskapasitet som rimelegvis kan gjerast tilgjengelig for andre, og

• omsyn til miljøet.

På grunnlag av dette kan ein tredjepart nektast tilgang til røyrleidninga dersom

• dei tekniske spesifikasjonane på den gassen som er ønskjeleg å transportere i røyrleidningen, ikkje er i samsvar dei spesifikasjonane som alt gjeld, og ulikskapane ikkje kan avhjelpast med rimeleg innsats,

• omsynet til den noverande og framtidige produksjonene til røyreigaren, medrekna omsynet til produksjon frå felt med marginal økonomisk lønsemd, vil skape urimeleg store vanskar for han,

• dei behova eigaren og andre skiparar har for gasstransport og prosessering er godt grunngjevne, og dette vil kunne påverkast negativt av at andre tredjepartar får tilgang til røyrleidningen, og

• omsynet til det behovet som styresmaktene har for å kunne tildele nye utvinningsløyve og godkjenne framtidige utbyggingar skulle tilseie det.

Likeins som for overførings- og distribusjonsrøyrleidningar vert styresmaktene i artikkel 23 nr. 3 pålagde å skipe ei tvisteløysingsordning. Ordninga skal vere uavhengig av partane, og skal snøgt kunne løyse tvistar om tilgang til oppstraumsrøyrleidningsnett. Føresegna inneheld ikkje noko nærmare om korleis tvisteløysingsordninga skal vere. Det må då vere opp til styresmaktene å avgjere dette. På same måte som for nedstraumssektoren vil departementet kunne vere tvisteløysingsorgan.

I motsetning til i artikkel 21 er det ikkje sett nokon tidsfrist for løysing av tvisten. Unntaksreglane i artikkel 23 nr. 2 og talet på forhandlingspartar skal leggjast til grunn ved løysing av tvisten og for den tida som trengst til dette. Det følgjer så av artikkel 23 nr. 4 at tvistar på tvers av landegrensene skal løysast i samsvar med dei tvisteløysingsordningane som er skipa av den staten som har jurisdiksjon over den aktuelle oppstraumsrøyrleidningen. Det vil for Noreg sin del seie at ein tvist om tilgang til dei oppstraumsrøyrleidningane som er underlagde norsk jurisdiksjon, skal løysast av det tvisteløysingsorganet som er skipa av norske styresmakter.

Kapittel V Sluttføresegner

Artikkel 24

Denne artikkelen gjeld ved plutselege kriser i energimarknaden som trugar tryggleiken til personar, anlegg eller innretningar. Styresmaktene kan i så fall setje i verk mellombels tiltak, som ikkje må vere meir inngripande enn det som er heilt naudsynt. Slike tiltak skal straks meldast til Kommisjonen (for Noreg: ESA). Etter omstenda vil ESA kunne avgjere at tiltaka skal endrast eller opphevast dersom dei vert rekna for å vere konkurransevridande eller på annan måte ha negative verknader, og dette ikkje vert rekna for å vere i samsvar med allmenne interesser.

Artikkel 25

Artikkel 25 nr. 1 opnar for at naturgassføretak kan søkje om mellombels unntak frå føresegnene i artikkel 15 eller 16 om tredjepartstilgang. Vilkåret er at dei vil kunne få alvorlege økonomiske og finansielle vanskar som følgje av at dei har inngått ein kontrakt på såkalla «take-or-pay» (TOP)-basis.

Slike vanskar vil t.d. kunne oppstå fordi ein kjøpar under ein TOP-kontrakt samstundes er eigar av ein overførings- eller distribusjonsrøyrleidning som han nyttar til å transportere gassen vidare til marknaden. Når så andre naturgassføretak og kvalifiserte kundar kan krevje tilgang til den aktuelle røyrleidningen etter direktivet, vil røyreigaren kunne oppleve at den tredjepartsgassen som vert transportert i røyrleidningen, samstundes fører til at røyreigaren ikkje lenger har den same marknaden for dei voluma han pliktar å kjøpe under TOP-kontrakten og som han la til grunn då han underteikna kontrakten.

Ein søknad om mellombels unntak skal sendast styresmaktene så snart det er gjeve avslag på søknaden om tredjepartstilgang til systemet. Eigaren av røyrleidningen må i søknaden m.a. gjere greie for kva som er gjort for å løyse det problemet som har kome på.

Styresmaktene kan avgjere at eigaren skal få unntak frå plikta til å forhandle om/gje tredjepartstilgang til systemet dersom det ikkje finst alternative løysingar. Denne avgjerda skal straks meldast til Kommisjonen (for Noreg: ESA) (artikkel 25 nr. 2). Innan fire veker kan ESA påleggje styresmaktene å endre eller gjere om avgjerda si.

I samband med vurderinga til ESA om å godta avgjerda til styresmaktene om å gje unntak, er det i artikkel 25 nr. 3 sett opp ein del kriterium som det skal leggjast vekt på. Desse dreier seg i hovudsak om konkurransetilhøva i marknaden og kva verknad eit unntak vil kunne ha i ein slik samanheng. I samband med dette vert det i artikkel 25 nr. 3 gjort klart at dersom eigaren av røyrleidningen søkjer unntak etter denne føresegna når det gjeld TOP-kontraktar som er underteikna før direktivet tok til å gjelde, må eit unntak under ingen omstende føre til ein situasjon der det ikkje er mogleg å finne alternative transportvegar for gassen. Kriteriet «alvorlege vanskar» skal heller ikkje reknast for å vere stetta med mindre salet av gass under ein TOP-kontrakt fell inn under det minstenivået som følgjer av kontrakten, eller dersom det er mogleg å gjere tilpassingar i kontrakten, eller dersom kjøparen finn alternative transportvegar for gassen sin. Det følgjer så av artikkel 25 nr. 4 at eit naturgassføretak som er nekta unntak etter artikkel 25, ikkje vil kunne nekte ein tredjepart tilgang til systemet som følgje av problem under ein TOP-kontrakt.

Avgjerder om mellombels unntak etter artikkel 25 skal grunngjevast. Avgjerder som er tekne i høve til føretak i ein EFTA-stat, skal kunngjerast av ESA i Tidend for Dei europeiske fellesskapa.

Artikkel 26

Artikkel 26 stadfestar at ein medlemsstat i visse tilfelle kan fråvike plikta til å gjennomføre direktivet fullt ut i den nasjonale lovgjevinga. Retten til eit slikt unntak ligg føre dersom den aktuelle staten ikkje er kopla til overførings- eller distribusjonssystemet i nokon annan stat, eller det berre finst ein ekstern leverandør av gass (artikkel 26 nr. 1), dersom staten har rett til status som ein marknad under oppbygging (artikkel 26 nr. 2), eller dersom gjennomføringa av direktivet vil føre til store vanskar i eit geografisk avgrensa område i den aktuelle staten (artikkel 26 nr. 3). Ein marknad under oppbygging er som nemnt definert som den marknaden i ein medlemsstat der dei første kommersielle leveransane under den første langsiktige gassalskontrakten fann stad for mindre enn ti år sidan. For Noreg sin del inneber dette at ein på visse vilkår vil kunne gjere unntaksreglane gjeldande, fordi dei første kommersielle leveransane av gass til forbruk i Noreg først fann stad i 1994.

I dei to første tilfella kan den aktuelle staten sjølv avgjere om han skal fråvike gjennomføringsplikta. I det siste tilfellet må staten søkje Kommisjonen (ESA for dei EFTA-statane som er part i EØS-avtala) om eit mellombels unntak. I så fall inneheld direktivet ein del kriterium for når eit unntak kan gjevast. Desse gjeld m.a. behov for og risiko i samband med investeringar i ny infrastruktur for gass, storleiken på det eksisterande systemet i området, utsiktene for gassmarknaden i området og den geografiske storleiken på det aktuelle området. Eit unntak kan berre gjevast etter artikkel 26 nr. 3 dersom det ikkje finst infrastruktur for gass i området, eller dersom ein slik infrastruktur har eksistert i mindre enn ti år. Eit unntak er som nemnt mellombels, og kan ikkje gjevast for meir enn ti år etter at kommersielle gassleveransar til området tok til. Ei avgjerd om unntak skal kunngjerast i Tidend for Dei europeiske fellesskapa.

I alle dei tre tilfella kan det berre gjevast unntak frå gjennomføringsplikta i høve til artikkel 4, artikkel 18 nr. 1, 2, 3, 4 og 6 og/eller artikkel 20. Det vil i så fall innebere meir lempelege forpliktingar med omsyn til kven ein har plikt til å gje løyve til bygging og drift av røyrleidningar (artikkel 4, jf. artikkel 20), kven som er omfatta av retten til tredjepartstilgang til overførings-/distribusjonsrøyrleidningar, og dessutan kven som skal reknast som kvalifiserte kundar, og dermed òg om graden av opning av marknaden (artikkel 18).

Dersom unntaksføresegna i artikkel 26 vert nytta, vil den aktuelle staten likevel vere bunden til å gjennomføre dei reglane i direktivet som ikkje er utførleg nemnde i artikkelen. Dei fleste av nedstraumsføresegnene i direktivet vil dermed måtte gjennomførast fullt ut i den nasjonale lovgjevinga når direktivet har teke til å gjelde for den aktuelle staten.

Reglane om føring av åtskilde rekneskapar må òg gjennomførast. Det inneber at integrerte gassføretak må føre åtskilde rekneskapar for m.a. overføring, distribusjon og lagring av gass, i tillegg til særskild rekneskap for verksemd om ikkje omfattar gass, som m.a. vil omfatte produksjon av olje og gass, jf. nr. 22 i fortalen.

Vidare vil reglane om tredjepartstilgang til nedstraumsrøyrleidningar (overførings- og distribusjonsrøyrleidningar) måtte gjennomførast òg under artikkel 26.

Artikkel 27 og 28

Desse artiklane pålegg Kommisjonen (ESA for dei EFTA-statane som er part i EØS-avtala) visse plikter til rapportering om og overvaking av korleis direktivet verkar i høve til målsetjinga om å skipe ein indre gassmarknad som fungerer godt.

Artikkel 29, 30 og 31

Desse artiklane pålegg medlemsstatane å gjennomføre direktivet i nasjonal lovgjeving, og inneheld reglar om iverksetjinga av direktivet.