Institusjonar

I statuttane til Europarådet frå 1949 blir det oppretta to politiske hovudorgan som skal styre organisasjonen. Ministerkomiteen er avgjerdsorganet til Europarådet og blir leidd av representantane for regjeringane. Parlamentarikarforsamlinga er sett saman av utsendingar frå nasjonal­forsamlingane i medlemslanda og har ein rådgjevande funksjon overfor Ministerkomiteen.

Minister­komiteen har eitt årleg møte på utanriksministernivå og kan elles komme saman på politisk nivå etter behov. Ministerkomiteen kjem saman kvar veke på ambassadørnivå gjennom medlems­landa sine faste representantar i Strasbourg. Sakene i Ministerkomiteen blir førebudde av ei rekkje tematiske rapportørgrupper som er sette saman av dei faste delegasjonane til medlemslanda. I mange tilfelle skjer realitetsdrøftingane der. Det er rapportørgrupper for demokrati og politiske saker, dagsaktuelle politiske spørsmål, eksterne relasjonar (EU, OSSE og FN), menneskerettar, juridiske saker, sosial- og helsespørsmål, kultur, utdanning, ungdomssamarbeid og sport, og dessutan administrasjon og budsjett. Det er ein fast kontaktkomité mellom Ministerkomiteen og Den europeiske menneskerettsdomstolen som mellom anna handsamar spørsmål om reformer i det europeiske menneskerettssystemet. I tillegg kjem spesialrapportørar for ulike tema, mellom anna for lokalt og regionalt samarbeid. Rapportørgruppene støttar seg på informasjon og tilrådingar dels frå sekretariatet og dels frå styringskomitear og ekspertgrupper der representantar frå fagdepartementa i medlemslanda møter. Det er oppretta ei eiga arbeidsgruppe på ambassadørnivå for å følgje opp avgjerdene frå det tredje toppmøtet til Europarådet i Warszawa i 2005.

Parlamentarikarforsamlinga kjem saman til fire sesjonar i året, kvar av dei varer ei veke. Forsamlinga er sett saman av 315 representantar, med like mange vararepresentantar som møter fast, til saman 630. Delegasjonen frå Stortinget består av fem medlemmer og fem møtande vara­medlemmer. Stortingsrepresentant Per-Kristian Foss er leiar for den norske delegasjonen. Parlamentarikarforsamlinga har ein omfattande struktur med eit presidentskap (byrå), ein ståande hovudkomité og ti faste komitear på dei ulike arbeidsområda til Europarådet. Det politiske arbeidet er organisert gjennom fem partipolitiske grupper. Parlamentarikar­forsamlinga i Europarådet har, ved sidan av EU-parlamentet, den mest omfattande organisasjonen for parlamentarisk samarbeid i Europa.

Parlamentarikarforsamlinga speler ei svært aktiv rolle i Europarådet og er med på å leggje føringar for samarbeidet gjennom sine framlegg og rekommandasjonar. Forsamlinga er aktivt med i arbeidet med å integrere dei nye demokratia i arbeidet til Europarådet, i valobservasjon i samarbeid med OSSE og i å styrkje Europarådet sitt arbeid med nye utfordringar, som å fremje interkulturell dialog, førebygging av konfliktar og andre aktuelle spørsmål. Det var Europarådets parlamentarikarforsamling som først sette i gang dei parlamentariske undersøkingane om dei påståtte CIA-flygingane, som var ei hovudsak i 2006. Seinare har EU-parlamentet òg teke opp den saka. I 2006 handsama Parlamentarikar­forsamlinga òg spørsmål knytte til karikaturstriden, som tilhøvet mellom ytringsfridommen og respekten for religionar, drapa på kjende menneskerettsforkjemparar og journalistar, tryggleiken for energileveransar, tilhøvet mellom EU og Europarådet, tilhøva i Kviterussland, i Kaukasus og på Balkan, særleg i Kosovo og i Moldova. Ei rekkje regjeringssjefar og utanriks­ministrar deltok i sesjonane. Parlamentarikarforsamlinga har òg sett i gang arbeid for å styrkje den parlamentariske dimensjonen i Europarådet, auke openheita om det arbeidet dei driv og styrkje det demokratiske innsynet.

Den europeiske menneskerettsdomstolen har til oppgåve å sjå til at medlemslanda etter­lever føresegnene i Den europeiske menneskerettskonvensjonen (EMK) som tredde i kraft i 1953. I domstolen sit det éin dommar frå kvart av medlemslanda. Noreg er representert ved Sverre Erik Jebens. Justissekretariatet består av ca. 500 medarbeidarar. Domstolen er ein svært sentral institusjon i Europarådet og ein grunnpilar i menneskerettsarbeidet i Europa.

Eit anna sentralt organ er Kongressen for lokale og regionale styresmakter som er sett saman av folkevalde representantar frå kommunale og regionale organ i medlemslanda, like mange som i Parlamentarikarforsamlinga. Europarådets kommunalkongress blei oppretta i si noverande form i 1994 som eit rådgjevande organ i Europarådet. Kongressen er delt i to kammer, eitt for lokale og eitt for regionale folkevalde. Kongressen arbeider for å fremje lokalt og regionalt demokrati og sjølvstyre på grunnlag av mellom anna Det europeiske charteret om lokalt sjølvstyre. Arbeidet er elles ordna i fire faste komitear: Institusjons­komiteen, Komiteen for utdanning og kultur, Komiteen for berekraftig utvikling og Komiteen for sosial velferd. Noreg har fem delegatar i kommunalkongressen. Kongressen deltek aktivt i val­observasjon på lokalplanet og arbeider med samarbeidsprosjekt for å fremje demokrati­­­utviklinga og samarbeidet mellom regionar og på lokalplanet. Frå Noreg deltek det representantar for kommunar og fylkesting. I 2006 blei leiaren av Kommunenes sentralforbund (KS), Halvdan Skard, vald til president i kongressen for ein periode på to år. Denne internasjonale leiarposisjonen gjer det mogeleg både å skape større interesse for arbeidet til kongressen i Noreg og å skape større interesse for Europarådet lokalt og regionalt. Europarådets erklæring om nedkjemping av menneskehandel blei i 2006 underteikna av meir enn 100 norske ordførarar i kommunar og fylkeskommunar. Underteikninga av erklæringa signaliserer at kommunane og fylkes­kommunane ønskjer å forplikte seg og ha ei aktiv rolle i arbeidet mot menneske­handel. Tronge budsjettrammer og behovet for at Kommunalkongressen definerer kva rolle den har i forhold til andre europeiske institusjonar, har ført til eit større fokus på prioriteringar i arbeidet til kongressen. Prioriteringane er baserte på handlingsplanen frå toppmøtet.

Arbeidet med å administrere samarbeidet i Europarådet er ressurskrevjande. Sekretariatet har 1709 fast tilsette medarbeidarar og 430 engasjementsstillingar, medrekna domstolen. Sekretariatet blir leidd av generalsekretær Terry Davis. Han blei vald i 2004 for ein mandatperiode på fem år.